https://orcid.org/0000-0003-2223-6172
![Sample our Arts journals, sign in here to start your access, latest two volumes FREE to you for 14 days]({"type":"image" , "src" : "/sda/110799/TOC-Subject-Sample-2021-Arts.jpg"})
ABSTRACT
After the massive losses experienced during World War II, political post-war narratives created the image of the Polish nation as one family to which every man and woman should contribute. The state, in turn, took care of ‘its family’ by implementing social welfare measures. The present article will focus on individual actors and the extent to which socialist paternalistic attitudes influenced visions of the family at both the institutional and personal level. Mikołaj Łącki (1888–1969) was the head of the statistics department at the Institute of Mother and Child in Warsaw between 1951 and 1961. By examining materials held in the State Archive in Warsaw, the article scrutinizes Łącki’s legacy and his belief in building a health care system that would form the basis of a new Polish nation. His documents contain surveys about abortion, contraception methods and miscarriages. These sources are of particular interest as they reveal the extent of biased data collection and the impact of the political agenda on official data. In order to contextualize his work and the meaning of the surveys, the article begins with an analysis of the changing notion of ‘family’ and how the state reflected this in its social welfare policies.
Disclosure statement
No potential conflict of interest was reported by the author(s).
Notes
1 The research for this article was conducted within the project ‘Family planning’ in East Central Europe from the 19th century until the approval of the ‘pill’, funded by Ministry of Education and Research, BMBF, FKZ 01UC1902.
2 The IMiD is one of six Warsaw clinics currently providing abortions as noted by the Polish Federation on Women and Family Planning which monitors the availability of abortions: See <https://federa.org.pl/dostepnosc-aborcji-warszawa/ (Accessed April 16, 2021).
3 See Krystyna Bożkowa, Instytut Matki i Dziecka w latach 1948–2011 (Warszawa: Instytut Matki i Dziecka/Aluna, 2011).
4 Archiwum Państwowe w Warszawie (APW), Spuścizna Dr. Mikołaja Łąckiego 1293.
5 Ewelina Wejbert-Wąsiewicz, Aborcja między ideologią a doświadczeniem indywidualnym: Monografia zjawiska. (Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2011), 15.
6 Ibid., 81.
7 Agnieszka Kościańska, Płeć, przyjemność i przemoc: Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce (Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2014), 72.
8 Tatiana Busygina-Wojtas, „Rodzić dla państwa”. Rodzicielstwo narzędziem polityki wewnętrznej w ZSRR’ in Renata E. Hryciuk and Pierre C. d. Laclos (eds), Niebezpieczne związki: Macierzyństwo, ojcostwo i polityka, (Warszawa: Uniwersytet Warszawski, 2016): 77.
9 Especially in the 1970s, the conflict between the rising field of sexology, state biopolitics and clerical opinion intensified. For a detailed analysis of the impact of Catholic clerics on the Polish debate, see Katarzyna Jarkiewicz, ‘W obronie życia nienarodzonych. Głos Kościoła i środowisk katolickich w debacie okołoaborcyjnej w okresie Wielkiej Nowenny (1956–1966)’, Pamięć i Sprawiedliwość, 1 (2017), 137–175. Agnieszka Kościańska, ‘Humanae Vitae, birth control and the forgotten history of the Catholic Church in Poland’ in Alana Harris (ed.), The Schism of ’68: Catholicism, contraception and Humanae Vitae in Europe, 1945–1975, (Cham: Springer International Publishing, 2018), 187–208. Michael Zok, ‘Körperpolitik, (staatstragender) Katholizismus und (De‐)Säkularisierung im 20. Jahrhundert. Auseinandersetzungen um Reproduktionsrechte in Irland und Polen’, Body Politics 7 (2019): 123–158.
10 See Stanisław Bayer: Służba zdrowia Warszawy w walce z okupantem 1939–1945 (Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1985), 48.
11 Henry P. David and Joanna Skilogianis, From Abortion to Contraception: A Resource to Public Policies and Reproductive Behaviour in Central and Eastern Europe from 1917 to the Present, (Westport: Conn, 1999); Małgorzata Fidelis ‘“A Nation’s Strength Lies not in Numbers”: De-Stalinisation, Pronatalism, and the Abortion Law of 1956 in Poland’ in Claudia Kraft (ed.), Geschlechterbeziehungen in Ostmitteleuropa nach dem Zweiten Weltkrieg. Soziale Praxis und Konstruktionen von Geschlechterbildern, (München: Oldenbourg, 2008): 203–215; Aleksandra Czajkowska, ‘O dopuszczalności przerywania ciąży. Ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. i towarzyszące jej’ in Piotr Barański and Marcin Kula (eds), Kłopoty z seksem w PRL. Rodzenie nie całkiem po ludzku, aborcja, choroby, odmienność, (Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2012): 99–186; Agata Ignaciuk, ‘Reproductive Policies and Women’s Birth Control. Practices in State-Socialist Poland (1960s-1980s‘ in Lutz Niethammer and Silke Satjukow (eds), ‘Wenn die Chemie stimmt … ’. Geschlechterbeziehungen und Geburtenkontrolle im Zeitalter der ‘Pille’, (Göttingen: Wallstein, 2016): 305–28.
12 Sylwia Kuźma-Markowska, ‘Międzynarodowe aspekty działalności Towarzystwa Świadomego Macierzyństwa w latach 50. i 60’. in Bożena Płonka-Syroka and Aleksandra Szlagowska (eds), Problem kontroli urodzeń i antykoncepcji: Krytyczno-porównawcza analiza dyskursów, (Wrocław: Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, 2018): 259–78; Sylwia Kuźma-Markowska and Agata Ignaciuk. ‘Family Planning Advice in State-Socialist Poland, 1950s–80s: Local and Transnational Exchanges’, Medical History 2 (2020): 240–66.
13 Natalia Jarska, ‘Między równością i różnicą. Poradniki życia małżeńskiego w PRL’, in Karolina Bittner and Dorota Skotarczak (eds), W kręgu kultury PRL. Poradnictwo, (Poznań: Wydawnictwo IPN/Instytut Historii UAM, 2018), 291–305. Agata Ignaciuk, ‘No Man’s Land? Gendering Contraception in Family Planning Advice Literature in State-Socialist Poland (1950s–1980s)’, Social History of Medicine 4 (2019): 1327–1349.
14 Barbara Klich-Kluczewska, ‘Przypadek Marii spod Bochni. Próba analizy mikrohistorycznej procesu o aborcję z 1949 roku’, Rocznik Antropologii Historii 2 (2012): 195–209.
15 Ewelina Wejbert-Wąsiewicz, Aborcja w dyskursie publicznym: Monografia zjawiska. (Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łodzkiego, 2012).
16 Edmund Waszyński, Historia położnictwa i ginekologii w Polsce. (Wrocław: Cornetis, 2012), 358.
17 Barbara Klich-Kluczewska, ‘Making up for the Losses of War: Reproduction Politics in Postwar Poland’, in Maren Röger (ed.), Women and Men at War: A Gender Perspective on World War II and Its Aftermath in Central and Eastern Europe, 307–28. Osnabrück 2012: Fibre, 309.
18 Aleksander Pacho, Organizacja służby zdrowia w PRL (Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1972): 123–24.
19 Paweł Grata, Czas przełomu: Polska polityka społeczna w latach 1944–1950. (Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2018), 342–43.
20 Aleksandra Czajkowska, ‘O dopuszczalności przerywania ciąży‘, 115.
21 Constant Miklasz, ‘La population polonaise; doctrines, politique et conflits religieux’, Population (French Edition) 2 (1960): 319.
22 Sylwia Kuźma-Markowska and Agata Ignaciuk, ‘No Man’s Land?’, 248.
23 An analysis of the publication and socio-political contextualization see Renata Ingbrant, ‘Michalina Wisłocka’s The Art of Loving and the Legacy of Polish Sexology’, Sexuality and Culture 24 (2020), especially 379–385.
24 Darek Zaborek, ‘Seksualistka. Rozmowa z dr Michaliną Wisłocką’, Gazeta Wyborcza, September 20, 2004. (Accessed March 24, 2021. https://wyborcza.pl/duzyformat/1,127290,2291497.html.)
25 Sylwia Kuźma-Markowska and Agata Ignaciuk, ‘No Man’s Land?’, 251.
26 Aleksandra Czajkowska, ‘O dopuszczalności przerywania ciąży‘, 118–119.
27 Edmund Waszyński, Historia położnictwa i ginekologii w Polsce, 325.
28 Katarzyna Szamotulska, ‘Sztuczne przerwania ciąży na Węgrzech i w Polsce w latach 1950–1980 w ujęciu statystycznym’. (Master’s Thesis, Instytut Statystyki i Demografii, Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa, 1984), 29. Katarzyna Szamotulska is the head of Epidemiology and Biostatistics at the Institute of Mother and Child in Warsaw. In June 2019, we talked about the credibility of data published in Socialist Poland. I would like to express my gratitude to Dr Szamotulska for providing the manuscript and for the insightful discussion.
29 My own figure based on the statistical data taken from ibid., 28.
30 Tomasz Inglot, ‘Zasiłki rodzinne jako “odrzucone” dziedzictwo komunistycznego “Welfare State” w Polsce (1947–2003)’, Polityka Społeczna 9 (2010), 14. My own calculation based on . Wydatki na ubezpieczenie społeczne w latach 1937–1957 jako % funduszu płac, z uwzględnieniem zasiłków rodzinnych.
Table 1. Percentage of individual age groups in the total population of Warsaw.Footnote66
31 G.A. Batkis, Organizacja służby zdrowia w ZSRR. (Warszawa: Panstwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1950), 405. For an analysis of the social discourse about abortion, see Michael Zok, ‘Wider die „angeborene und nationale Mission der Frau“? Gesellschaftliche Auseinandersetzungen um Abtreibungen in Polen seit der Entstalinisierung’, Zeitschrift für Ostmitteleuropaforschung 2 (2019): 249–78.
32 For an analysis of the visual history of Polish discourses on sexuality and family planning after 1956 see Anna Dobrowolska. ‘Sex, Communism, and Videotapes: Polish Sexual (r)Evolutions 1956–1989’. (PhD thesis, University of Oxford, 2021).
33 Sylwia Kuźma-Markowska, ‘Marx or Malthus? Population debates and the reproductive politics of state-socialist Poland in the 1950s and 1960s’, The History of the Family 4 (2020): 2.
34 Sylwia Kuźma-Markowska, Sylwia and Agata Ignaciuk, ‘No Man’s Land?’, 241.
35 Dz. U. 12/1956, Poz. 61.
36 Aleksandra Czajkowska, ‘O dopuszczalności przerywania ciąży‘, 178.
37 A common estimated number of abortions per year is 300,000. The data from the early socialist era are mostly regarded as imprecise since they were based on demographic data combined with medical knowledge. In general, the numbers given for the socialist period differed largely with regard to the publishers of the particular survey: between 155,000 (indicated by demographers) and 1,000,000 (stated by the Polish Episcopate). Ewelina Wejbert-Wąsiewicz, Aborcja między ideologią a doświadczeniem indywidualnym, 82.
38 Zbigniew Filar, ‘Świadome macierzyństwo’, Kierunki (December 15, 1957): 2–3.
39 Cited from Henryk Kłuszyński: Regulacja urodzeń. Rzecz o świadomem macierzyństwie (Warszawa: Księgarnia robotnicza, 1932), 3.
40 Zbigniew Filar (see note 35), 2.
41 ‘Czy zabawa w małżeństwo’, Zycie Warszawy (July 16, 1964): 6.
42 Katarzyna Stańczak-Wiślicz, ‘Od neomatriarchatu do szpitala-pomnika Matki Polki. Ideologie macierzyństwa w dyskursach władzy i opozycji w Polsce (1945–1989)’ Niebezpieczne związki: (see note 6), 45.
43 Róża Jurkiewicz, ‘Gdy rodzina powiększa się’, Sztandar Młodych (November 25, 1958).
44 Stanislaw Milc, Małżeństwo współczesne, Argumenty, September 16, 1961.
45 Peter E. Treffers, ‘Family Size, Contraception, and Birth Rate before and after the Introduction of a New Method of Family Planning’, Journal of Marriage and Family 2 (1968): 340.
46 Sergiusz Lipiński: ‚Lekarskie poradnictwo przedmalzenskie’, Tygodnik Powszechny July 10, 1960.
47 The notion of a modern marriage or sexual culture has its origin in the Soviet conviction of ‘culturedness’, which meant moral education through teaching and modelling behaviours that would support a ‘proper upbringing’. Order and hygiene were considered to be ‘the paths to health and moral purity’, as Michele Rivkin-Fish puts it. Cited from: Agnieszka Kościańska Płeć, przyjemność i przemoc: Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce, 84. See also: Natalia Jarska, ‘Modern Marriage and the Culture of Sexuality: Experts between the State and the Church in Poland, 1956–1970’, European History Quarterly 3 (2019): 467–490.
48 AAN 2514 (Telewizja Polska S. A. Zbiór wycinków prasowych/20–141 (Rodzina do 1969).
49 Zofia Krzyżanowska, ‘Koleżeństwo niedoskonale’, Trybuna Ludu, September 23, 1965 and Mirosława Parzyńska, ‘Mąż i żona’ in Życie Warszawy (November 29, 1965).
50 Wiesława Grochola: ‘Rodzina nowoczesna?’, Tygodnik Demokratyczny, December 12, 1969.
51 Renata Ingbrant (see note 22), 375.
52 Peter E. Treffers (see note 42), 343.
53 Renate Baum, Interruption und Familienplanung in der UdSSR (und anderen osteuropäischen Ländern) (Berlin: Osteuropa-Institut, 1973), 25. At least according to Łącki’s data, the number of the so-called artificial miscarriages among women who claimed to know about contraception was even higher than among women without this knowledge, see note 75.
54 Wanda Jakubowska and Hanna Kowalska, Poradnik młodej mężatki. Warszawa: Panstwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1962), 52. For further research on this topic, see: Agata Ignaciuk, ‘„Ten szkodliwy zabieg”. Dyskursy na temat aborcji w publikacjach Towarzystwa Świadomego Macierzyństwa/Towarzystwa Planowania Rodziny (1956–1980)’, Zeszyty Etnologii Wrocławskiej 20 (2014), 75–97.
55 Tatsiana Busygina-Wojtas, (see note 6), 76.
56 ‘Szczęśliwe dziecko to silna Polska’. The final sentence of a letter written by Władysław Wyszyński, Head of the Maternity and Child Care Department in the Ministry of Work and Social Care in May 1948. APW 1293/120 (Dokumenty dotyczące działalności Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie), 13.
57 Especially in pre-war times, the couple collaborated on publications on the topic of infant and child welfare. See: A. Łącka, M. Łącki: ‘Działalność poradni dla niemowląt w Warszawie i ich rola w walce o zdrowie’, Pediatria Polska, 1938.
58 APW 1293/149 (Dokumenty biograficzne Mikołaja Łąckiego: korespondencja dotycząca oskarżenia dr Łąckiego przez M. Boguszewską o niestosowne zachowanie wobec Zydów w czasie okupacji niemieckiej, list dr Łąckiego do Izby Lekarskiej, zaproszenia, nominacje, dyplomy).
59 APW 1293, Inwentarz, 1.
60 Dz. U: Nr. 15/1951, poz. 139.
61 APW 1293/120, f. 2.
62 APW, 1293/120, 3.
63 APW, 1293/120, 4.
64 APW, 1293/120, 4.
65 APW, 1293/120, 5.
66 My own table, based on the statistical data of Mikolaj Łącki. APW 1293/133 (Kilka uwag do ruchu naturalnego ludności w Warszawie – dane statystyczne), 2.
67 My own table, based on APW 1293/133, 10.
68 APW 1293/56 (Praca Mikołaja Łąckiego pt. „Analiza umieralości niemowląt w Polsce” i inne prace dotyczące umieralności dzieci), 13.
69 APW 1293/134 (Analiza urodzeń i zgonów dzieci w Warszawie), 4.
70 Janina Józwiak, ‘Demography in Poland. Theory, Methods, Practice’ in Sozialwissenschaften in der Volksrepublik Polen: Theoretische Orientierungen, Methoden, Forschungsfelder. Ed. Roland Scharff (Erlangen: Verl. Dt. Ges. Für zeitgeschichtl. Fragen, 1989), 343.
71 Ibid., 340.
72 APW 1293/144, 3.
73 Alcohol abuse as a ‘national disease’ was regarded to be a determinant factor for the so-called disorganized family life. Children from alcohol-abusing families were significantly more likely to be aggressive, to exhibit ‘vulgar behavior’ (according to the language of the time), or to commit crimes. In socialist conviction, the lack of parental care would produce demoralized children and thus cause a breakdown of social life, which clearly threatened the moral education of the socialist society. Joanna Wiesler, Dziecko w PRL-u: Trzy dekady polityki opieki nad dzieckiem w PRL-u (lata 60., 70. I 80. XX wieku): Towarzystwo Przyjaciół Dzieci jako organizator pomocy dzieciom w państwie demokracji ludowej. (Poznań: Wydawnictwo Naukowe Silva Rerum, 2020), 84–7.
74 1293/55 (Praca Mikołaja Łąckiego pt. „Analiza umieralości niemowląt w Polsce”), 3.
75 1293/55, 4.
76 1293/106 (Sprawozdania z działalności, raporty z inspekcji, oraz notatki o zakresie działania ośrodków zdrowia i opieki społecznej na terenie miasta Warszawy), 43.
77 Ewelina Wejbert-Wąsiewicz, Aborcja między ideologią a doświadczeniem indywidualnym, 82.
78 APW 1293/144 (Statystyka z ankietyzacji kobiet w zakresie zapobiegania ciąży), 2.
79 APW 1293/144, 3.
80 APW 1293/144, 34.
81 APW 1293/144, 30.
82 APW 1293/144, 30.
83 APW 1293/144, 29.
84 APW 1293/144, 27.
85 APW 1293/144, 48.
86 APW 1293/144, 49.
87 On insufficient knowledge and additional problems with contraceptive methods see Agata Ignaciuk ‘Clueless about Contraception: The Introduction and Circulation of the Contraceptive Pill in State-Socialist Poland (1960s − 1970s)’. in Medicina nei Secoli Arte e Scienza 2 (2014): 509–36.
88 APW 1293/144, see for example 91, 99, 103.
89 APW 1293/144, 92, 93.
90 APW 1293/144, 102.
91 Agnieszka Kościańska, Płeć, przyjemność i przemoc: Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce, 47.
92 Agnieszka Kościańska, Zobaczyć łosia: Historia polskiej edukacji seksualnej od pierwszej lekcji do internetu (Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2017), 151–2.