https://orcid.org/0000-0003-3730-7623
![Sample our Humanities journals, sign in here to start your FREE access for 14 days]({"type":"image" , "src" : "/sda/5939/TOC-Subject-Sample-2021-Humanities.jpg"})
ABSTRACT
One of the consequences of depriving the Polish population of its own sovereign state in 1795 was that women were now tasked with fulfilling a ‘patriotic mission’. It was to constitute their contribution to culture and, in the long run, to winning back an independent nation. That was when the figure of the Polish Mother-Patriot became the role model, which throughout the nineteenth century remained as the only socially acceptable archetype of conduct for women. Until recently, the prevailing view proposed in the source literature has been that the Polish Mother-Patriot model held in the Province of Posen was static and subject to no change. However, research findings indicate that both civilisational changes and the periods of intensified Germanisation caused the tasks set for mothers to begin to vary, resulting in the model itself undergoing certain transformations. The purpose of this article is to discuss these modifications in literary, familial, social, and political terms. Owing to modern motherhood being reinterpreted to include national needs, women in the Province of Posen were given the opportunity to participate in public life and join the national community.
Disclosure statement
No potential conflict of interest was reported by the author(s).
Notes
1 Anna Żarnowska, ‘Ruch emancypacyjny i stowarzyszenia kobiece na ziemiach polskich przed odzyskaniem niepodległości – dylematy i ograniczenia. Wprowadzenie’, in Kobieta i rodzina w przestrzeni wielkomiejskiej na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, ed. Anna Żarnowska (Warszawa: DiG, 2013), 211.
2 Rudolf Jaworski, ‘Polish Women and the Nationality Conflict in the Province of Posen at the Turn of the Century’, in Women in Polish Society, ed. Rudolf Jaworski and Bianka Pietrow-Ennker (New York: Columbia University Press, 1992); Robert Blobaum, ‘The “Women Question” in Russian Poland, 1900–1914’, Journal of Social History 354 (2002); Małgorzata Fidelis, ‘Participation in the Creative Work of the Nation: Polish Women Intellectuals in the Cultural Construction of Female Gender Roles, 1864–1890’, Journal of Women’s History 13 (2000): 108–25; Halina Filipowicz, ‘The Daughters of Emilia Plater’, in Engendering Slavic Literatures, ed. Pamela Chester and Sibelan Forrester (Bloomington: Indiana University Press, 1996), 34–58; Natalie Stegmann, Die Töchter der geschlagenen Helden. “Frauenfrage”, Feminismus und, Frauenbewegung” in Polen 1863–1919 (Wiesbaden: Harrassowitz, 2000).
3 Natalie Cornett, ‘From Mother-Patriot to Sister-Lover: Changing Visions of Womanhood in Nineteenth-Century Poland’, Gender & History 0 (2021): 1–18.
4 Cf.: William W. Hagen, Germans, Poles and Jews. The Nationality Conflict in the Prussian East 1772–1914 (Chicago: University of Chicago Press, 1980); Richard Blanke, Prussian Poland in the German Empire (1871–1900) (New York: Columbia University Press, 1981); Mark Tilse, Transnationalism in the Prussian East. From National Conflict to Synthesis 1871–1914 (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2011).
5 Jennifer Heuer, ‘Gender and Nationalism’, in Nations and Nationalism: A Global Historical Overview, Vol. 1: 1770–1880, ed. Guntram H. Herb and David H. Kaplan (Santa Barbara: Bloomsbury Publishing, 2008), 48–49.
6 Ignacy Krasicki, O obowiązkach obywatela. Do Antoniego Hrabi Krasickiego, in Ignacy Krasicki, Satyry i listy (Warszawa: Gebethner i Wolff, 1911), 112.
7 Adam Mickiewicz, Do matki Polki (Lwów 1833).
8 Lynn Abrams, The Making of Modern Woman: Europe 1789–1918 (London, New York: Routledge, 2014), 221.
9 Abrams, The Making of Modern Woman, 17–19.
10 See Karin Hausen, ‘Family and Role-Division: The Polarisation of Sexual Stereotypes in the Nineteenth Century- an Aspect of the Dissociation of Work and Family Life’, in The German Family. Essays on the Social History of the Family in Nineteenth and Twentieth Century Germany, ed. Richard J. Evans and W. R. Lee (Totowa, New Jersey: Routledge, 1981), 19–51.
11 Ann Taylor Allen, Feminism and Motherhood in Germany 1800–1914 (New Brunswick, New Jersey: Routgers University Press, 1991), 19–20.
12 Ute Frevert, Women in German History. From Bourgeois Emancipation to Sexual Liberation (Oxford: Berg Publishers, 1989), 34.
13 Anna Landau-Czajka, ‘Przygotowanie do małżeństwa według wybranych poradników z XIX i XX wieku’, in Kobieta i małżeństwo, ed. Anna Żarnowska and Andrzej Szwarc (Warszawa: DiG, 2004), 9.
14 Jennifer Heuer, ‘Gender and Nationalism’, in Nations and Nationalism: A Global Historical Overview, vol. 1: 1770–1880, ed. Guntram H. Herb and David H. Kaplan (Santa Barbara: Bloomsbury Publishing, 2008), 53.
15 Brigitte Balzer, Die preuβische Polenpolitik 1894–1908 und die Haltung der deutschen konservativen und liberalen Partein (unter besonderer Berücksichtigung der Provinz Posen) (Frankfurt am Main: Peter Lang, 1990), 27–19.
16 The Catholic Church was subordinated to the state with regard to education, appointment and dismissal of the clergy.
17 Zofia Rzepecka (1873–1957) was one of the leaders of the Catholic women’s movement in Poznań.
18 Zofia Rzepecka ‘Wspomnienia’, Kronika Wielkopolski 3, no. 111 (2004): 81.
19 Norman Davis, ‘Polish National Mythology’, The Polish Studies Program 4 (1996): 16.
20 Brian Porter, ‘Hetmanka and Mother: Representing the Virgin Mary in Modern Poland’, Contemporary European History 14 (2005): 159–61.
21 Zofia Sokół, ‘Rola czasopism w kształtowaniu modelu domu rodzinnego i wzoru osobowego matki (1860–1914)’, in Partnerka, matka, opiekunka. Status kobiety w dziejach nowożytnych od XVI do XX wieku, ed. Krzysztof Jakubiak (Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2000), 138.
22 K. Hoffmanowa z Tańskich, Pamiątka po dobrej matce, czyli ostatnie jej rady dla córki (Wrocław: Drukarnia Wilhelma Bogumiła Korna, 1833), 10.
23 Jan Wnęk, ‘The Role of the Mother in Polish Pedagogical Thought 1795–1918’, Wychowanie w Rodzinie 22 (2020): 21.
24 Anne Cova, ‘French Feminism and Maternity: Theories and Policies, 1890–1918’, in Maternity and Gender Policies. Women and the Rise of the European Welfare States, 1880s–1950s, ed. Gisela Bock and Pat Thane (London, New York: Routledge, 1991), 123.
25 Rudolf Jaworski, ‘Kilka refleksji nad dziejami Wielkopolanek w XIX i na początku XX wieku’, in Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX wieku, ed. Anna Żarnowska and Andrzej Szwarc (Warszawa: DiG, 1995), 22.
26 Karin Hausen, ‘Arbeiterinnenschutz, Mutterschutz und gesetzliche Krankenversicherung im Deutschen Kaiserreich und in der Weimarer Republik. Zur Funktion von Arbeits- und Sozialrecht für die Normierung und Stabilisierung der Geschlechterverhältnisse’, in Frauen in der Geschichte des Rechts, ed. Ute Gerhard (Münche: Beck, 1997), 742.
27 Gerda Neyer, ‘Die Entwicklung des Mutterschutzes in Deutschland, Österreich und der Schweiz von 1877 bis 1943’, in Frauen in der Geschichte des Rechts, ed. Ute Gerhard (Münche: Beck, 1997), 748–51.
28 Eileen Janes Yeo, ‘The Creation of “Motherhood” and Women’s Responses in Britain and France, 1750–1914’, Women’s History Review 8, no. 2 (1999): 212.
29 Ann Taylor Allen, Feminism and Motherhood in Germany, 1800–1914 (New Brunswick, New Jersey: Routgers University Press, 1991), 173–74.
30 J.A. Turkowska, ‘Mastering Troubling Borders. The Ambivalence of Medical Modernization in the Province of Posen’, in From the Midwife’s Bag to the Patient’s File. Public Health in Eastern Europe, eds Heike Karge, Friederike Kind-Kovacs and Sara Bernasconi (Budapest-New York: Central European University Press, 2017), 73–95.
31 Irene Stoehr, ‘Housework and Motherhood: Debates and Policies in the Women’s Movement in Imperial Germany and the Weimar Republic’, in Maternity and Gender Policies. Women and the Rise of the European Welfare States, 1880s–1950s, ed. Gisela Bock and Pat Thane (London, New York: Routledge, 1991), 222.
32 Jan Sydor, ‘Towarzystwo Św. Wincentego a Paulo. Sto pięćdziesiąta rocznica założenia pierwszej Konferencji męskiej w Poznaniu’, Biuletyn Historii Wychowania 11/12 (2000): 55–60; Wacław Umiński, ‘Działalność dobroczynna ziemian na przykładzie Towarzystwa św. Wincentego a Paulo na terenie Wielkopolski w drugiej połowie XIX wieku’, Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce 125 (2016): 201–17.
33 E. Zakrzewska, ‘Działalność społeczna kobiet na wsi w Wielkopolsce’, in Pamiętnik Zjazdu Kobiet Polskich odbytego w dniach 11 i 12 maja 1913 (Kraków, 1913), 84–90.
34 Rudolf Jaworski, ‘Polish woman and the Nationality Conflict in the Provinz of Posen at the Turn of the Century’, in Woman in Polish Society, ed. Rudolf Jaworski and Bianka Pietrow-Ennker (New York: Columbia University Press, 1992), 59.
35 Cf. J. Szulc, ‘Sprawozdanie Związku Katolickich Stowarzyszeń Kobiet Pracujących w archidiecezjach Gnieźnieńskiej i Poznańskiej z dnia 12 lutego 1919 roku’, in Acta Nuntiaturae Poloniae, Vol. 57 (4) (Rzym 1998), 380.
36 H.D. van Leeuwen and Marco H.D. van Leeuwen, ‘Church, State, and Citizen. Charity in the Netherlands from the Dutch Republic to the Welfare State’, in Charity and Social Welfare. The Dynamics of Religious Reform in Northern Europe 1780-1920, ed. Leen van Molle (Lueven: Leuven University Press, 2017), 136.
37 ‘Dzieje Związku Kobiet Pracujących 1906–1931’, in Jednodniówka Jubileuszowa Związku Kobiet Pracujących 1906–1931 (Poznań 1931), 5–7.
38 Witold Molik, ‘Udział kobiet w polskim ruchu narodowym w Poznańskiem na przełomie XIX i XX w. (lata 1894–1914)’, in Udział kobiet w polskim ruchu narodowym na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim w XIX i XX wieku, ed. Helena Karczyńska (Opole: Instytut Śląski, 1996), 45; Natalie Stegmann, Die Töchter der geschlagenen Helden “Frauenfrage”, Feminismum und Frauenbewegung in Polen 1863–1919 (Wiesbaden: Harrassowitz, 2000), 58.
39 Grażyna Wyder, ‘Działalność edukacyjna kobiet-Polek w Wielkim Księstwie Poznańskim w drugiej połowie XIX wieku jako czynnik kształtowania świadomości narodowej’, Rocznik Lubuski 35, no. 1 (2009): 90–91.
40 III-ci Wiec Kobiet Wielkopolskich odbyty w Poznaniu dnia 30-go października 1904 r., Poznań 1904.
41 For instance, the Dziennik Poznański published the following information that implied the women’s movement’s connection with socialists: ‘“Gazeta Robotnicza”, a socialist paper, advises that their ‘female comrades’ should all go to the rally’. Cf. „W sprawie wieca kobiet”, Dziennik Poznański, no. 246 (1904): 1.
42 ‘Zadanie Polki wobec dwóch nowych ustaw. Mowa panny Heleny Rzepeckiej (a speech delivered at a women’s rally on 10 May)’, Głos Wielkopolanek, no. 9 (1908): 4.
43 ‘Walny wiec niewieści’, Głos Wielkopolanek, no. 7 (1908): 1; ‘Słowo wstępne od pani Róży Erzepkowej’, Głos Wielkopolanek, no. 7 (1908): 5; ‘Głos Zuzanny Morawskiej’, Głos Wielkopolanek, no. 7 (1908): 2.
44 ‘O wychowaniu narodowym’, Głos Wielkopolanek, no. 7 (1908): 3–4.
45 Grażyna Wyder, ‘Działalność edukacyjna kobiet-Polek w Wielkim Księstwie Poznańskim w drugiej połowie XIX wieku jako czynnik kształtowania świadomości narodowej’, Rocznik Lubuski 35, no. 1 (2009): 92–93.
46 ‘Wiec kobiet polskich w sprawie omówienia stanowiska jakie kobieta polska wobec wywłaszczenia zająć powinna’, Kurier Poznański, no. 267 (1912): 1; ‘Wiec kobiet’, Kurier Poznański, no. 270, 1912, 1–4.
47 Bogna Lorence-Kot and Adam Winiarz, The Polish Women’s Movement to 1914, in Women’s Emancipation Movements in the Nineteenth Century. A European Perspective, ed. Sylvia Paletschek and Bianka Pietrow-Ennker (Stanford: Stanford University Press, 2004), 213.
48 Witold Wojdyło, Status społeczny kobiety, jej miejsce i rola w poglądach Romana Dmowskiego, in Partnerka, matka, opiekunka. Status kobiety w dziejach nowożytnych od XVI do XX wieku, ed. Krzysztof Jakubiak (Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2000), 264–65.
49 Joanna Kurczewska, ‘Pierwsi nacjonaliści polscy i sprawy kobiet’, Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 44 (1999): 193.
50 Ewa Maj, ‘Feminizm narodowy’, czyli o kobietach w Narodowej Demokracji, in Feminizm, eds Maria Marczewska-Rytko, Dorota Maj and Marcin Pomarański (Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2015), 217–29.
51 Jan Hellwig, ‘Kształcenie dziewcząt w XIX wieku jako droga do emancypacji (na przykładzie szkół żeńskich w Poznaniu)’, in Partnerka, matka, opiekunka. Status kobiety w dziejach nowożytnych od XVI do XX wieku, ed. Krzysztof Jakubiak (Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2000), 137.
52 Agnieszka Szudarek, Kwestia narodowa i kwestia kobieca. Zadania Wielkopolanek w obliczu polityki germanizacyjnej w 1908 r. w opinii warszawskich czasopism dla kobiet, in Polityka i politycy w prasie XX i XXI wieku. Polityka w prasie kobiecej, ed. Małgorzata Dajnowicz and Adam Miodowski (Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2019), 19–20, 22–23; Rudolf Jaworski, ‘Polish Women and the Nationality Conflict in the Province of Posen at the Turn of the Century’, in Women in Polish Society, ed. R. Jaworski and B. Pietrow-Ennker (New York: Columbia University Press, 1992), 53–70.
Additional information
Funding
Notes on contributors
Joanna Morawska-Tołek
Joanna Morawska-Tołek is a Phd Student at the University of Szczecin. Her research interests include social transformations in the nineteenth century with the focus on history of women. She is preparing a dissertation on the image of the mother and motherhood in the Grand Duchy of Posen at the turn of the 20th century.