67
Views
0
CrossRef citations to date
0
Altmetric
Article

El exilio interior y sus máscaras: Voaxa e Carmín de Esther F. Carrodeguas

Pages 43-57 | Published online: 19 Mar 2019
 

Abstract

In Santiago de Compostela, La Alameda is a place frequented by students and tourists. The passerby discerns within the crowd a statue of two small women, arm in arm, dressed in bright colors and wearing extravagant make up. “As dúas Marías,” Maruxa and Coralia Fandiño, were two sisters who were brought up in a family of anarchist leaders of the CNT. With the arrival of the civil war and the dictatorship, the illusion created by the government of the Republic and the drafting of the Statute of Autonomy was soon transformed into silence and reprisals. The Fandiño men managed to flee, but the women remained in the house and were victims of torture and rape. Their only defensive mechanism was the solidarity between them and the embracing of madness. Thus it became a daily event in Santiago: at two o’clock in the afternoon, Maruxa and Coralia went out for a walk, dressed in bright colors and flamboyantly make up to compliment the students. Voaxa e Carmín by Esther F. Carrodeguas recreates one of those walks. This article will focus on how the inner exile of the protagonists is revealed, that is, their loneliness, their fear, their isolation, through the strategies of the theater of the absurd, and the metatheater. These resources include the use of the mask, the exchange of roles and the repetitive language.

Notes

1 Más afeites y colores y encubrir esas chepasmás cosmética y polvos en esa piel inmortaly sonreíd galantes redivivos pigmentosencended coquetas las mejillas y los ojosy aprendan jóvenes, viejos, tristes, sabios,oh Maríassuspirorenovado (traducción de Bernardino Graña)

2 Los datos biográficos de Maruxa y Coralia Fandiño Ricart y de su familia están tomados del libro As Marías de César Lombera, publicado por primera vez en el año 1993 coincidiendo con la celebración del año jacobeo. Un año más tarde se inauguraría la estatua As Marías, también obra de César Lombera. De 1994 también es la biografía realizada por Áurea Sánchez. Asimismo recurro al epílogo de Encarna Otero Cepeda incluido al final de Voaxa e Carmín. Para la represión franquista en Santiago de Compostela, véase el estudio de Luis Lamela García, que incluye en la lista de los principales represaliados en Santiago a Manuel Fandiño. Manuel, pintor de imágenes religiosas, dato que se destaca en el drama de Carrodeguas, permaneció escondido en su domicilio de Marín durante nueve años. En 1946 regresa a Santiago, donde reorganiza la CNT en Galicia, siendo detenido un año más tarde (272).

3 El título y las citas en castellano corresponden a un proyecto de traducción, todavía inédito, realizado por la autora. El texto primario de mi análisis es la versión original en gallego.

4 Dos de los homenajes que han conseguido una mayor repercusión han sido el documental de Xosé Henrique Rivadulla, Coralia e Maruxa, as irmás Fandiño (2008); y el drama de Walter Sánchez Rodríguez, Las dos en punto, estrenado en Buenos Aires en el año 2016. Lamentablemente no he tenido acceso directo a ninguno de estos dos textos, solo he sabido de su existencia por referencias en artículos académicos o en la red.

5 En la utilización del mito de “as dúas Marías” llama la atención su apropiación desde la alcaldía de Santiago para fomentar el turismo. No es casual que la inauguración de la estatua coincida con el relanzamiento del Camino de Santiago. Para comprender mejor la despolitización del mito, sólo hay que recurrir a la anécdota que cuenta Áurea Sánchez sobre la inauguración de la estatua. Ese día estaba presente Magdalena, la única hermana sobreviviente de Maruxa y Coralia, quien se quejó de que el conferenciante elegido fuera Gonzalo Torrente Ballester, conocido por su pasado falangista y su participación en la persecución de los republicanos (58).

6 Esslin toma el concepto de absurdo de Albert Camus y de su explicación del mito de Sísifo para ejemplificar el absurdo del esfuerzo y de la rutina mecanizada. En el mito de Sísifo, este está condenado a subir una piedra a una montaña y, una vez que alcanza la cima, la piedra vuelve a descender. Sísifo debe repetir el esfuerzo de subir la piedra una y otra vez. Mientras sube el esfuerzo no le permite pensar, pero al bajar Sísifo reflexiona sobre lo absurdo del esfuerzo y la rutina mecanizada (Matos Silva e Dias 122)

7 Para una panorámica más amplia de este problema terminológico véase el artículo de Manuel Aznar Soler, “El exilio republicano de 1939: historia de una confusión conceptual”.

8 En la traducción al castellano, Carrodeguas opta por traducir voaxa por ceniza.

9 Excepto Voaxa e Carmín, el resto de las traducciones del gallego al castellano son mías.

10 Esta faceta teatral de Maruxa y Coralia es reconocida por Carrodeguas en la entrevista inédita mencionada en Molanes Rial: “Maruxa e Coralia, cos seus colores e facendo teatro para a poboación a diario, tal e como eu o vexo, para facerlles xustiza, había que facer unha comedia, e a xente tiña que disfrutar delas” (407) [Maruja y Coralia, con sus colores y haciendo teatro para la población a diario, tal y como yo lo veo, para hacerles justicia, había que hacer una comedia, y la gente tenía que disfrutar de ellas”.

11 Como metáfora que muestra la circularidad del tiempo, Molanes Rial (408–09) ha añadido la metáfora de los peces. Cuando pasan por la plaza de Cervantes Maruxa le explica a Coralia lo absurdo que sería que hubiera peces viviendo ahí, dando vueltas y vueltas sin ir a ningún lado y que lo lógico es que los peces vivan en el mar (Carrodeguas 30).

Log in via your institution

Log in to Taylor & Francis Online

PDF download + Online access

  • 48 hours access to article PDF & online version
  • Article PDF can be downloaded
  • Article PDF can be printed
USD 53.00 Add to cart

Issue Purchase

  • 30 days online access to complete issue
  • Article PDFs can be downloaded
  • Article PDFs can be printed
USD 121.00 Add to cart

* Local tax will be added as applicable

Related Research

People also read lists articles that other readers of this article have read.

Recommended articles lists articles that we recommend and is powered by our AI driven recommendation engine.

Cited by lists all citing articles based on Crossref citations.
Articles with the Crossref icon will open in a new tab.