103
Views
4
CrossRef citations to date
0
Altmetric
Original Articles

Interprétation chymique de la création et origine corpusculaire de la vie chez Athanasius Kircher

Pages 217-234 | Received 11 Jul 2006, Published online: 26 Mar 2007
 

Summary

The famous Jesuit father Athanasius Kircher (1602–1680) tried to interpret the Creation of the world and to explain the origin of life in the last book of his geocosmic encyclopedia, Mundus subterraneus (Amsterdam, 1664–1665). His interpretation largely depended on the ‘concept of seeds’ which was derived from the tradition of Renaissance ‘chymical’ (chemical and alchemical) philosophy. The impact of Paracelsianism on his vision of the world is also undeniable. Through this undertaking, Kircher namely developed a corpuscular theory for the spontaneous generation of living beings. The present study examines this theory and its relationship with Kircher's chymical interpretation of the Creation in order to place it in its own intellectual and historical context and will uncover one of its most important sources.

Résumé

Le célèbre père jésuite Athanasius Kircher (1602–1680) tente d'interpréter la création du monde et d'expliquer l'origine de la vie dans le dernier livre de son encyclopédie géocosmique, Mundus subterraneus (Amsterdam, 1664–1665). Son interprétation dépend largement du ‘concept de semence’ qui provient de la tradition de la philosophie ‘chymique’ (chimique et alchimique) de la Renaissance. L'impact du paracelsisme sur sa vision du monde est aussi indéniable. [Agrave] travers cette tentative, Kircher développe notamment une théorie corpusculaire de la génération spontanée des êtres vivants. La présente étude examine cette théorie et sa relation avec l'interprétation chymique kirchérienne de la création afin de la contextualiser du point de vue historique et intellectuel et dévoile l'une de ses sources les plus importantes.

Notes

1Sur Kircher, voir Dictionary of Scientific Biography [désormais DSB], 7 (1973), 374–78; P. Conor Reilly, Athanasius Kircher S.J.: Master of a Hundred Arts, 1602–1680 (Wiesbaden, 1974); M. Casciato et al. (éds.), Enciclopedismo in Roma barocca: Athanasius Kircher e il Museo del Collegio Romano tra Wunderkammer e museo scientifico (Venise, 1988); T. Leinkauf, Mundus combinatus: Studien zur Structur der barocken Universalwissenschaft am Beispiel Athanasius Kirchers SJ. (1602–1680) (Berlin, 1993); P. Findlen (éd.), Athanasius Kircher: The Last Man Who Knew Everything (London, 2004).

2Pour Boyle, voir M. Hunter et E.B. Davis (éds.), The Works of Robert Boyle (London, 1999–2000), XIII, 273–88. Cf. A.B.H. Taylor, ‘An Episode with May-Dew’, History of Science, 32 (1994), 163–84; H. Hirai, ‘Quelques remarques sur les sources de Robert Boyle en guise de compte rendu de la nouvelle édition de son œuvre’, Archives internationales d'histoire des sciences, 53 (2003), 303–18, ici 313. Sur Redi, voir DSB, 11 (1975), 341–43; P. Findlen, ‘Controlling the Experimental Method of Francesco Redi’, History of Science, 31 (1993), 35–64; W. Bernardi et L. Guerrini (éds.), Francesco Redi: un protagonista della scienza moderna (Florence, 1999).

3Voir C. Singer, The Development of the Doctrine of Contagium Vivum, 1500–1750 (London, 1913), 9–11; H.B. Torrey, ‘Athanasius Kircher and the Progress of Medicine’, Osiris, 5 (1938), 246–75; L. Belloni, ‘Athanasius Kircher: Seine Mikroskopie, die Animalcula und die Pestwürmer’, Medizinhistorisches Journal, 20 (1985), 58–65; G.F. Strasser, ‘Ein Polyhistor als Pathologe: Athanasius Kirchers Durchgründung der laidigen ansteckenden […] Pestilentz’, in P. Kröner et al. (éds.), Ars medica: Verlorene Einheit der Medizin? (Stuttgart, 1995), 55–64; C. Wilson, The Invisible World: Early Modern Philosophy and the Invention of the Microscope (Princeton, 1995), 155–59. Sur sa relation avec le milieu médical, voir J.E. Fletcher, ‘Medical Men and Medicine in the Correspondence of Athanasius Kircher’, Janus, 56 (1969), 259–77.

4Sur cet ouvrage, voir L. Thorndike, A History of Magic and Experimental Science (New York, 1958), VII, 567–78; G.F. Strasser, ‘Science and Pseudoscience: Athanasius Kircher's Mundus Subterraneus and his Scrvtinivm … Pestis’, in G.S. Williams et S.K. Schindler (éds.), Knowledge, Science, and Literature in Early Modern Germany (Chapel Hill, 1996), 219–40; N. Morello, ‘Nel corpo della Terra: il geocosmo di Athanasius Kircher’, in E. Lo Sardo (éd.), Athanasius Kircher: il museo del mondo (Rome, 2001), 179–96; M.A. Waddell, ‘The World, as it might be: Iconography and Probabilism in the Mundus subterraneus of Athanasius Kircher’, Centaurus, 48 (2006), 3–22.

5Sans distinguer arbitrairement et faussement la chimie de l'alchimie, nous utilisons le terme ‘chymie’ dans notre discussion. [Agrave] ce sujet, voir W.R. Newman et L.M. Principe, ‘Alchemy vs. Chemistry: The Etymological Origins of a Historiographic Mistake’, Early Science and Medicine, 3 (1998), 32–65.

6Nous avons utilisé comme texte Athanasius Kircher, Mundus subterraneus, 2 vols (Amsterdam, 1664–1665), désormais indiqué comme MS, XII.iii.4, 331 = livre XII, section iii, chapitre 4, page 331.

7Sur le concept de semence à la Renaissance, voir désormais H. Hirai, Le concept de semence dans les théories de la matière à la Renaissance: de Marsile Ficin à Pierre Gassendi (Turnhout: Brepols, 2005); id., ‘La fortune du concept de semence de Marsile Ficin au seizième siècle’, Accademia: revue de la société Marsile Ficin, 4 (2002), 109–32.

8 MS, XII.i.1, 327: Ex sacris itaque Mosaicis Oraculis […], constat, conditorem omnium Deum in principio rerum materiam quandam, quam nos non incongrue chaoticam appellamus, ex nihilo creasse: gloriosus enim Deus creavit omnia simul; intra quam quicquid in natura rerum mixtorum substantiarumque materialium postea producendum erat, veluti sub πανσπερµíα quadam confusum latebat: divinus enim architectus praeter hanc materiam, et animam humanam, nil de novo creasse, ex ipso sacrae paginae textu patet, eo quod ex hac unica materia chaotica, veluti ex subjacente materia et spiritus divini incubitu jam foecundata, postea omnia, et coelos et elementa, atque his compositas tam vegetabilium, quam animalium species (excepta anima rationali) solo omnipotentis vocis imperio eduxerit […]; quaeque postea per seminalem virtutem iis concessam sese perenni generatione propagare possent.

10 MS, XII.i.3, 330: Constat ex sacro Genesi volumine, Deum Opt. Max. nil immediate sive plantam, sive animal, aut aliud quodcunque mixtum spectes, creasse, sed mediante chaotica massa ex nihilo educta (cui panspermiam et universale naturae semen concreaverat) veluti ex praesupposito subjecto cuncta, coelos, sidera, mineralia, plantas, animalia produxisse […].

9Sur sa notion de la panspermie, voir J. Gutmann, Athanasius Kircher (1602–1680) und das Schöpfungs- und Entwicklungsproblem (Fulda, 1938), 19–21; T. Leinkauf (note 1), 92–110; I.D. Rowland, ‘Athanasius Kircher, Giordano Bruno, and the Panspermia of the Infinite Universe’, in P. Findlen (note 1), 191–205. Pour l'interprétation chymique de la Genèse, voir M.T. Walton, ‘Genesis and Chemistry in the Sixteenth Century’, in Allen G. Debus et Michael T. Walton (éds.), Reading the Book of Nature: The Other Side of the Scientific Revolution (Kirksville, 1998), 1–14; H. Hirai (note 7), 201–6, 446–50 et passim.

11 MS, XII.iii.1, 378. Sur la notion chymique du spiritus, voir A.G. Debus, ‘Chemistry and the Quest for a Material Spirit of Life in the Seventeenth Century’, in M. Fattori et M.L. Bianchi (éds.), Spiritus (Rome, 1984), 245–63; A. Clericuzio, ‘The Internal Laboratory: The Chemical Reinterpretation of Medical Spirits in England (1650–1680)’, in P. Rattansi et A. Clericuzio (éds.), Alchemy and Chemistry in the 16th and 17th Centuries (Dordrecht, 1994), 51–83.

12 MS, XII.i.1, 327: Dico fuisse, spiritum quendam materialem seu ex subtiliori coelestis aurae sive ex elementorum portione compositum, fuisseque vaporem quendam spirituosum salino-sulphureo-mercurialem, semen universale rerum, elementis a Deo concreatum originem omnium eorum, quae in mundo condita sunt entium corporeorum […]. Nous utilisons le terme ‘spiritueux’ dans le sens de ‘riche en spiritus’.

13 MS, XII.i.3, 330; XII.iii.4, 385.

14Sur de Boodt, voir DSB, 2 (1970), 292–93; R. Halleux, ‘L’œuvre minéralogique d'Anselme Boèce de Boodt (1550–1632)’, Histoire et Nature, 14 (1979), 63–78; H. Hirai (note 7), 375–99; id., ‘Les Paradoxes d'Etienne de Clave et le concept de semence dans sa minéralogie’, Corpus: revue de philosophie, 39 (2001), 45–71, ici 59–66.

15Voir H. Hirai (note 7), 405 et 484; H. Hirai et H. Yoshimoto, ‘Anatomizing the Sceptical Chymist: Robert Boyle and the Secret of his Early Sources on the Growth of Metals’, Early Science and Medicine, 10 (2005), 453–77.

16Cf. H. Hirai (note 7), 392. Sur Du Chesne, voir H. Hirai, ‘Paracelsisme, néoplatonisme et médecine hermétique dans la théorie de la matière de Joseph Du Chesne à travers son Ad veritatem hermeticae medicinae (1604)’, Archives internationales d'histoire des sciences, 51 (2001), 9–37; D. Kahn, ‘L'interprétation alchimique de la Genèse chez Joseph Du Chesne dans le contexte de ses doctrines alchimiques et cosmologiques’, in B. Mahlmann-Bauer (éd.), Scientiae et artes: Die Vermittlung alten und neuen Wissens in Literatur, Kunst und Musik (Wiesbaden, 2004), 641–92.

17Voir H. Hirai (note 7), 351–74.

18 MS, XII.i.1, 329. Cf. J. Gutmann (note 9), 21–22.

19 MS, XII.iii.1, 379: […] atque in hoc semine anima vegetantis residet, non quidem in toto corpore nisi per rationes quasdam ideales, sed in seminis jam perfecti minima scintillula, quae a quibusdam chymicis 8200 pars esse censetur […]. Voir H. Hirai (note 7), 360, 365 et 369. Cf. aussi W.R. Newman, Gehennical Fire: The Lives of George Starkey, an American Alchemist in the Scientific Revolution (Cambridge MA, 1994), 87.

20Voir entre autres W. Pagel, Paracelsus: An Introduction to Philosophical Medicine in the Era of the Renaissance (Bâle, 1958); A.G. Debus, The Chemical Philosophy (New York, 1977); H. Hirai (note 7), 185–87, 244–49 et 303–04.

21 MS, XII.i.1, 328.

22 MS, XII.iii.2, 380. Sur l'art spagyrique, voir H. Hirai (note 7), 291, 298, 303 et 312.

23Voir H. Hirai (note 7), 185 et 303.

24Voir T.S. Hall, ‘Life, Death and the Radical Moisture: A Study of Thematic Pattern in Medieval Medical Theory’, Clio Medica, 6 (1971), 3–23; P.H. Niebyl, ‘Old Age, Fever, and the Lamp Metaphor’, Journal of the History of Medicine, 26 (1971), 351–68; M. McVaugh, ‘The humidum radicale in Thirteenth-Century Medicine’, Traditio, 30 (1974), 259–83; M. Pereira, L'oro dei filosofi: saggio sulle idee di un alchimista del Trecento (Spoleto, 1992), passim.

25 MS, XII.i.1, 328–29: Unde non immerito hoc tanquam semen naturae universale, spiritum salino-sulphureo-mercurialem, unam substantiam triplici virtute distinctam nuncupandam censuimus, proximum rerum omnium principium, elementis, quae hujus vehiculum quoddam sunt, et materia remota, ab initio rerum inditum, et ad rerum omnium constitutionem, compositionemque a Deo Opt. Max. destinatum […].

28 MS, XII.i.1, 329: Unde a philosophis unumquodque horum non incongrue ignis naturae ab Alberto, a Platone semen mundi, ab Aristotele sive rerum omnium vis motrix (calor quidem, at non ignis, neque talis aliqua facultas, sed spiritus qui in semine spumosoque corpore continetur, ita ut natura quae in eo spiritu est, proportione respondeat elemento stellarum, nempe illud, cui anima et virtus plastica proxime insunt, non sensu deprehendi, neque ejusmodi humorem esse, qui in spermate noto cernitur, sed quid spirituosum, et coelestis naturae in eo latens) ab Hermeticis vero semen naturae, ex quo omnia sensibilia originem suam nanciscuntur.

26 MS, XII.i.4, 331.

27Aristote, De la génération des animaux, II.3, 736 b 35–737 a 1. Sur ce passage, voir surtout P. Moraux, ‘[Agrave] propos du ', in A. Mansion (éd.), Autour d'Aristote (Louvain, 1955), 255–95; D.M. Balme, Aristotle's De partibus animalium I and De generatione animalium I (Oxford, 1972), 161–64; G. Freudenthal, Aristotle's Theory of Material Substance: Heat and Pneuma, Form and Soul (Oxford, 1995), 116–19.

30 MS, XII.i.4, 331: [… sal] omnia foecundat, vivificat, nutrit, conservat, vere ab Hippocrate, quod de sulphure, id de sale sulphurea vi praedito τo θεîoν, id est ‘quid divinum’ appellatur; atque adeo pateat, veteres alchymistas […] per lapidem illum philosophorum, sive magnae transmutatoriae artis mysterium, aliud non intellexisse, quam hoc τo θειoν, id est, salem, universale naturae semen […]: nulli sane virtutes illae, quae lapidi philosophico attribuuntur, verius quam soli, et sali congruunt, quid enim vilioris pretii sale est, cum ubique reperiatur?

29Sur le ‘divin’, voir Hippocrate, Pronostic, 1 (Littré, II, 112); A. Thivel, ‘Le “divin” dans la Collection hippocratique’, in La Collection hippocratique et son rôle dans l'histoire de la médecine (Leyde, 1975), 57–76; R.J. Hankinson, ‘Magic, Religion and Science: Divine and Human in the Hippocratic Corpus’, Apeiron, 31 (1998), 1–34; H. Hirai, ‘Alter Galenus: Jean Fernel et son interprétation platonico-chrétienne de Galien’, Early Science and Medicine, 10 (2005), 1–35, ici 3.

31Sur son attitude envers l'alchimie, voir M.R. Baldwin, ‘Alchemy in the Society of Jesus’, in Alchemy Revisided, ed. Z.R.W.M. von Martels (Leiden, 1990), 182–87; ead., ‘Alchemy and the Society of Jesus in the Seventeenth Century: Strange Bedfellows?’, Ambix, 40 (1993), 41–64, ici 46–54. Chez les pères jésuites, voir S. Matton, ‘Les théologiens de la Compagnie de Jésus et l'alchimie’, in F. Greiner (éd.), Aspects de la tradition alchimique au XVII e siècle (Paris, 1998), 382–501; M.A. Waddell, ‘The Perversion of Nature: Johannes Baptista Van Helmont, the Society of Jesus, and the Magnetic Cure of Wounds’, Canadian Journal of History, 38 (2003), 179–97.

32Voir J. Gutmann (note 9), 35–39; T. Leinkauf (note 1), 107–08. Cf. W.B. Hunter, Jr, ‘The Seventeenth Century Doctrine of Plastic Nature’, Harvard Theological Review, 43 (1950), 197–213; H. Hirai, ‘Semence, vertu formatrice et intellect agent chez Nicolò Leoniceno entre la tradition arabo-latine et la renaissance des commentateurs grecs’, Early Science and Medicine, 12 (2007), 91–122; id., ‘The Invisible Hand of God in Seeds: Jacob Schegk's Theory of Plastic Faculty’, Early Science and Medicine, 12 (2007), à paraître.

33Sur sa philosophie magnétique, voir M.R. Baldwin, Athanasius Kircher and the Magnetic Philosophy, thèse de doctorat (Université de Chicago, 1987).

34Sur Marci, voir DSB, 9 (1974), 96–98; W. Pagel, William Harvey's Biological Ideas (Bâle, 1967), 285–323; J. Marek, ‘Un physicien tchèque du XVIIe siècle: Iohannes Marcus Marci de Kronland (1595–1667)’, Revue d'histoire des sciences, 21 (1968), 117–30; E.J. Aiton, ‘Iohannes Marcus Marci (1595–1667)’, Annals of Science, 26 (1970), 153–64; J. Flechter, ‘Johann Marcus Marci Writes to Athanasius Kircher’, Janus, 59 (1972), 95–118; G. Mocchi, Idea, mente, specie: platonismo e scienza in Johannes Marcus Marci (1595–1667) (Soveria Mannelli, 1990); M.D. Garber, ‘Chymical Wonders of Light: J. Marcus Marci's Seventeenth-Century Bohemian Optics’, Early Science and Medicine, 10 (2005), 478–509.

35 MS, XII.i.2, 329–30.

36Césalpin, De metallicis, I.ii (Nuremberg, 1602, 4–6). Cf. H. Hirai (note 7), 171–75.

37Pour le problème des fossiles, voir la tentative de S.J. Gould, ‘Father Athanasius on the Isthmus of a Middle State: Understanding Kircher's Paleontology’, in P. Findlen (note 1), 207–37.

38Sur voir C. Chevalley, ‘L’Ars magna lucis et umbrae d'Athanasius Kircher: néoplatonisme, hermétisme et “nouvelle philosophie”’, Baroque, 12 (1987), 95–109, ici 97.

39 MS, XII.i.5, 334–35.

40Sur l'histoire de l'idée de la génération spontanée, voir surtout E.O. von Lippmann, Urzeugung und Lebenskraft (Berlin, 1933); N. von Hofsten, ‘Ideas of Creation and Spontaneous Generation prior to Darwin’, Isis, 25 (1936), 80–94; J. Rostand, La genèse de la vie: histoire des idées sur la génération spontanée (Paris, 1943); E. Mendelsohn, ‘Philosophical Biology vs Experimental Biology: Spontaneous Generation in the Seventeenth Century’, in Actes du XII e congrès international d'histoire des sciences (Paris, 1971), I-B, 201–26; J. Farley, The Spontaneous Generation Controversy from Descartes to Oparin (Baltimore, 1974); R. Kruk, ‘A Frothy Bubble: Spontaneous Generation in the Medieval Islamic Tradition’, Journal of Semitic Studies, 35 (1990), 265–82; M. Van Der Lugt, Le ver, le démon et la vierge: les théories médiévales de la génération extraordinaire (Paris, 2004).

41 MS, XII.i.6, 336–37.

42 MS, XII.i.6, 337: Terram, aquam, aerem, hujusmodi seminiis rerum plena esse, quae uti minima quaedam corpuscula sunt, ita quoque facile, vel a sole una cum vaporibus et halitibus tam ex terra quam ex mari, fluminibus, lacubus in aerem elevata; huic vero pluviarum, nivium, ventorum, aerisque vi in diversas terrarum, montium, camporumque regiones delata, ubicunque proportionatam matricem invenerint, ibi statim vitae, iis, quibus junguntur, telam ordiuntur plastica seminis virtute haud impigra, in membrorum unicuique debita dispositione actinobilismo suo, efformanda.

43Sur le corpuscularisme aristotélicien de la fin de la Renaissance, voir surtout C. Lüthy, ‘An Aristotelian Watchdog as Avant-Garde Physicist: Julius Caesar Scaliger’, Monist, 84 (2001), 542–61; W.R. Newman, ‘Experimental Corpuscular Theory in Aristotelian Alchemy: From Geber to Sennert’, in C. Lüthy et al. (éds.), Late Medieval and Early Modern Corpuscular Matter Theories (Leyde, 2001), 291–329; id., ‘Corpuscular Alchemy and the Tradition of Aristotle's Meteorology, with Special Reference to Daniel Sennert’, International Studies in the Philosophy of Science, 15 (2001), 145–53. Cf. also C. Martin, ‘Alchemy and the Renaissance Commentary Tradition on Meteorologica IV’, Ambix, 51 (2004), 245–62: 257–61; id., ‘With Aristotelians Like These, Who Needs Anti-Aristotelians?: Chymical Corpuscular Matter Theory in Niccolò Cabeo's Meteorology’, Early Science and Medicine, 11 (2006), 135–61.

44 MS, XII.i.6, 337. Cf. Aristote, Des respirations, 14, 474 a 25–30.

46 MS, XII.i.6, 337: Quare materia proxima sponte nascentium generationis est semen illud nostrum, in quo spiritus latet, veluti anima quaedam a vivente decisa (uti Fortunius Licetus scite docet) et in cadavere remanens, non ut forma, sed veluti corpuscula spirituosa istius viventis, in quibus anima consistit, veluti in vase post mortem viventis relicta.

45Hippocrate, Du régime, IV.92 (Littré, VI, 651). Sur ce traité, voir R. Joly, Recherches sur le traité pseudo-hippocratique Du régime (Paris, 1960); J. Jouanna, ‘L'interprétation des rêves et la théorie micro-macrocosmique dans le traité hippocratique Du régime: sémiotique et mimesis’, in K.-D. Fischer et al. (éds.), Text and Tradition: Studies in Ancient Medicine and its Transmission (Leyde, 1998), 161–74.

47Aristote, De la génération des animaux, III.11, 762 a 18–21. Sur la popularité de ce passage, voir H. Hirai (note 7), 86, 143 et 483.

48 MS, XII.i.7, 340. Ainsi il y a plusieurs causes de la fossilisation chez Kircher.

49Sur l'idée de la raison séminale à la Renaissance, voir H. Hirai, ‘Concepts of Seeds and Nature in the Work of Marsilio Ficino’, in M.J.B. Allen et V. Rees (éds.), Marsilio Ficino: His Theology, His Philosophy, His Legacy (Leyde, 2002), 257–84; H. Hirai (note 7), passim.

50 MS, XII.i.7, 338: […] e terra sponte nascentes plantas fieri ex cadaverum seu stirpium, seu animalium, seu utrorumque partibus etiam ob parvitatem insensibilibus in unam massam primum coeuntibus, quae in se animam vegetalem in spermatica materia contineat: eadem anima illi massae ab ambientis calore concoctae, atque ad vitam dispositae semetipsam tribuente in formam vivificantem […].

51Sur la théorie de Gassendi, voir H. Hirai, ‘Le concept de semence de Pierre Gassendi entre les théories de la matière et les sciences de la vie au XVIIe siècle’, Medicina nei Secoli, 15 (2003), 205–26, ici 215–18; H. Hirai (note 7), 479–86. Cf. S. Murr, ‘L’âme des bêtes chez Gassendi’, Corpus: revue de philosophie, 16–17 (1991), 37–63; M.J. Osler, Divine Will and the Mechanical Philosophy: Gassendi and Descartes on Contingency and Necessity in the Created World (Cambridge, 1994), 64–67.

52Sur l'idée d'abiogenèse, voir surtout E.T. Foote, ‘Harvey: Spontaneous Generation and the Egg’, Annals of Science, 25 (1969), 139–63.

53Sur Liceti, voir Dizionario biografico degli italiani, 65 (2005), 69–73; J.-P. Nicéron, Mémoires pour servir à la vie des hommes illustres dans la République des Lettres, t. 27 (Paris, 1734), 373–92; J. Roger, Les sciences de la vie dans la pensée française du XVIII e siècle (Paris, 1963), 78–80 et 125–27; G. Ongaro, ‘La generazione e il “moto” del sangue nel pensiero di F. Liceti’, Castalda: rivista di storia della medicina, 20 (1964), 75–94; id., ‘L'opera medica di Fortunio Liceti (nota preliminari)’, in Atti del XX° congresso nazionale di storia della medicina (Roma, 1964) (Rome, 1965), 235–44; C. Castellani, ‘Le problème de la generatio spontanea dans l’œuvre de Fortunio Liceti’, Revue de synthèse, 89 (1968), 323–40; J. Céard, La nature et les prodiges: l'insolite au XVI e siècle (Genève, 1977), 443–47 et 451–56; H. Hirai, ‘Earth's Soul and Spontaneous Generation: Fortunio Liceti's Criticism against Ficino's Ideas on the Origin of Life’, in S. Clucas et al. (éds.), Laus Platonici Philosophi: Marsilio Ficino and His Influence (Leyde: Brill, à paraître); id., ‘Âme de la terre, génération spontanée et origine de la vie: Fortunio Liceti critique de Marsile Ficin’, Bruniana & Campanelliana, 12 (2006), à paraître.

54Voir notre annexe o[ugrave] nous avons souligné les différences notables. Les ajouts significatifs de Kircher sont mis en italique.

55Selon J.A. Bach, Athanasius Kircher and his Method: A Study in the Relations of the Arts and Sciences in the Seventeenth Century, thèse de doctorat (Université d'Oklahoma, 1985), 99–106, Kircher pille aussi Liceti pour sa discussion sur la lumière.

56La version originale de la présente étude a été lue lors du colloque international Scientific Culture in Early Modern Rome (11 octobre 2003, Warburg Institute, London).

Log in via your institution

Log in to Taylor & Francis Online

PDF download + Online access

  • 48 hours access to article PDF & online version
  • Article PDF can be downloaded
  • Article PDF can be printed
USD 53.00 Add to cart

Issue Purchase

  • 30 days online access to complete issue
  • Article PDFs can be downloaded
  • Article PDFs can be printed
USD 609.00 Add to cart

* Local tax will be added as applicable

Related Research

People also read lists articles that other readers of this article have read.

Recommended articles lists articles that we recommend and is powered by our AI driven recommendation engine.

Cited by lists all citing articles based on Crossref citations.
Articles with the Crossref icon will open in a new tab.