Oral Disputation in the Gymnasium Logicum by Bartholomäus Keckermann and Dependent Seventeenth Century Tracts

Abstract

The article analyzes the method of oral disputation in Keckermann’s Gymnasium logicum (f. p. 1605), in his Systematis logici plenioris pars altera (this is a variant of the first treatise, f. p. 1609), in Logicae artis compendium (1615) by Robert Sanderson, and in Ars disserendi seu Logica (1667) by Jacques Chanevelle, S.J. It demonstrates that the disputation method described in Gymnasium logicum consists in the Objection-solving paradigmatic method and, with a qualification, in the Asking-answering paradigmatic method. Most importantly, it shows that both Sanderson and Chanevelle utilize various Keckermann’s elements in the descriptions of disputation. Keckermann therefore seems to play part in the emergence of the Second-scholasticism disputation handbooks.

Notes

1 H. Rennemann, C. Busse, De legitima ratione recte disputandi commentatio publicae disputationis in Acad. Erfurtensi examini subjecta (Rennemann and Busse 1605).

2 J. Reneccius, Artificium disputandi (Reneccius 1611). But it was first published in 1609.

3 G. Salzhuber, Methodus disputandi: hoc est, ratio et via recte artificiose in omnibus artibus & scientiis disserendi (Salzhuber 1609).

4 C. Martini, De analysi logica (Martini 1637). This is one of the key works of the genre. It was first published already in 1619.

5 J. C. Dannhauer, Idea boni disputatoris (Dannhauer 1629).

6 J. Scharf, Processus disputandi (Scharf 1635).

7 Some of these tracts are well over one hundred pages in length and differ considerably in character from sixteenth century sources. Felipe 2012, p. 449.

8 Felipe 2010, pp. 33–35.

9 Angelelli 1970, Sousedík 1967, Felipe 1991, Felipe 2010, Felipe 2012, Rodda 2014, Kotala 2014. The last few years have also seen an unprecedented increase in monographs on various aspects of oral disputing in middle-ages: Weijers 2015, Weijers 2013, Weijers 2009, Novikoff 2013.

10 These lists are found in Methodus disputandi (first published in 1639) by Kesler (Kesler 1668, p. 1) and in Brevis commentatio de disputatione (first published in 1659) by Felwinger (Felwinger 1668, p. 309). These are the important authors of the period of culmination of the interest in the topic. The weight of listing Keckermann in here is all the greater as Keckermann’s texts on disputations can hardly be compared in length with the paramount theoretical treatises like those (e.g. by Martini or Dannhauer).

11 There is a highly recommended paper by Jennifer Ashworth on Sanderson’s Logicae artis compendium (this work includes an important tract on oral disputing). She mentions, among many other things, interesting facts on how Sanderson is dependent on Keckermann in terms of logic (Ashworth 1985, pp. XV, XXI–XXII, XXXI, XXXVII, XLI, XLVIII–LI, LIV). Ashworth also states that Keckermann’s Gymnasium logicum was published in London in 1606 (Ashworth 1985, p. XXXI). On the other hand, her description of the very core of oral disputation (or the disputation method as I call it) in Sanderson that concerns a real argumentative battle between the opponent and the respondent (i.e. where a disputation is considered without any preparatory phase), is only very short and general (Ashworth 1985, p. LIII). Regarding the dependence of Sanderson’s description of this core or method on that by Keckermann in Gymnasium logicum, Ashworth only says that, contrary to the exposition by Sanderson, the reader cannot get a real idea of how disputation might run in practice from the Keckermann’s description (Ashworth 1985, p. LII).

12 Donald Felipe provides some of those Keckermann’s ideas in his Post Medieval Ars Disputandi but he says at the beginning of his dissertation: ‘Early tracts on disputation also occur in Keckermann’s Systema logica first published in 1600; Keckermann’s views on disputation are followed closely by Timpler in his little tract on disputation in Logicae systema methodicum (1612). […] Keckermann’s Systema logica contains quite extensive treatments of many subjects in logic, and the scattered tracts on disputation do not seem to have influenced later authors with the exception of Timpler, although Keckermann’s work is cited in the aforementioned bibliography in Felwinger’ (Felipe 1991, p. 16).

13 J.-H. Alsted, Theatrum scholasticum: in quo consiliarius philosophicus proponit et exponit I. Systema et gymnasium mnemonicum, de perfectione memoriae et reminiscentiae. II. Gymnasium logicum, de perfectione iudicii […]. III. Systema et gymnasium oratorium, de perfectione linguae, et methodo eloquentiae (Alsted 1610).

14 C. Timpler, Logicae systema methodicum libris V. comprehensum (Timpler 1612).

15 I use a nineteenth century edition (Sanderson 1854) through this paper but it was first published in 1615.

16 J. Chanevelle, Ars disserendi seu Logica in tomos duos divisa. Tomus II (Chanevelle 1667).

17 A. Heereboord, ‘Praxis logica, ad seriem & ordinem synopseos Burgersdicianae Instituta, Et variis Authoribus cogesta, per Adrianum Heereboord’ (Heereboord 1670).

18 R. Sterne, Summa logicae partim ex optimis quibusque autoribus tum antiquis tum recentioribus collecta: Maxime autem ex usu & ad usum comparata: Et Exemplis omnium generum abunde illustrata (Sterne 1685).

19 B. Keckermann, Gymnasium logicum, id est de usu et exercitatione logicae artis absolutiori et pleniori, libri III (Keckermann 1606).

20 B. Keckermann, Systematis logici plenioris pars altera, Quae est specialis; continens usum & Exercitationem artis Logicae, antehac Gymnasium Logicum appelata; nunc recognita, & variae aucta ab autore […] (Keckermann 1612).

21 Mack 2011, pp. 186–187.

22 Mack 2011, p. 187.

23 B. Keckermann, Praecognitorum logicorum tractatus III (Keckermann 1599).

24 B. Keckermann, Systema logicae, tribus libris adornatum (Keckermann 1602). This was first published in 1600. There is an abridged version of this book: Systema logicae, compendiosa methodo adornatum (Keckermann 1601). Up to 1620, there were twenty editions of the Systema logicae (Mack 2011, p. 188).

25 Keckermann 1606. It was first published in 1605 and there were four editions of the Gymnasium logicum (Mack 2011, p. 188).

26 Freedman 1999, p. 317.

27 Keckermann 1612.

28 Mack 2011, p. 187.

29 Freedman 1999, p. 318. Nevertheless I doubt this because similar introductory treatises to a subject were known long before Keckermann (e.g. Clichtove and d’Étaples 1535).

30 Mack 2011, p. 187, Freedman 1999, p. 314, Hotson 2000, pp. 31–32.

31 Hotson 2000, p. 32.

32 Freedman 1999, p. 316.

33 Freedman 1999, p. 318.

34  Mack 2011, p. 187, Keckermann 1606, p. 2, ‘Cum igitur Logica ars sit, necesse est eam ex observatione exemplorum extitisse, atque ab experientia ortum incrementumque suum sumsisse quando nimirum eminentia & heroica in humano genere ingenia, cum viderent & sentirent, naturae iudiciique circa rerum cognitionem defectum, quaedam cogitationum compendia sibi fecerunt, atque observatione crebra stabiliuerunt’.

35 Hotson 2000, p. 30 and Hotson 2000, p. 30, fn. 72.

36 Mack 2011, pp. 187–188.

37 Keckermann 1606, pp. 119–121.

38 Keckermann 1606, from p. 202 and Mack 2011, p. 188.

39 For a better comparison of various treatises with different typographical features, I propose a parameter of length of a relevant passage. It is measured in a ‘dPag’ unit (a ‘disputation page’, if you like). 1 dPag counts for 1000 characters including spaces.

40 The passage is in the Second Book and its title says ‘Caput VIII. De disputatione Sociali’ (Keckermann 1606, pp. 139–148).

41 Keckermann 1606, pp. 139–141.

42 Keckermann 1606, pp. 141–145.

43 Keckermann 1606, pp. 145–148.

44 Keckermann 1606, p. 148.

45 Keckermann 1612.

46 Keckermann 1612, p. 7, ‘Pars specialis Systematis logici, siue Gymnasium logicum, Pars prior, De tractatione logica’.

47 Keckermann 1612, p. 420, ‘Gymnasii logici, Pars posterior; De tractatorvm resolutione’.

48 Keckermann 1612, p. 265, ‘Gymnasii logici, Liber secvndvs; De vsv et exercitiis logicis, pertinentibus ad secundam partem logicae, quae est de Propositione, siue, Sententia’.

49 Keckermann 1612, p. 304, ‘Gymnasii logici Recogniti liber tertivs; De vsv logico syllogistico’.

50 Keckermann 1612, pp. 402–411.

51 Sanderson 1854.

52 Ashworth 1985, pp. XI–XII.

53 Ashworth 1985, p. XIV.

54 Ashworth 1985, pp. XIV–XV.

55 An objection stems from the Howell’s Logic and Rhetoric in England 1500–1700 (1956). The two appendices, the first of which contains a disputation method description, are not found in the first edition of Logicae artis compendium. But this is quite wrong (Ashworth 1985, p. XIII., fn. 13).

56 Ashworth 1985, p. XIII.

57 Ashworth 1985, p. XIV, fn. 16.

58 Ashworth 1985, p. LII.

59 Sanderson 1854, p. 153, ‘[S]ed proposita Quaestione, nude et simpliciter id indicat solum, utram partem Contradictionis defendere velit, Afirmativam, vel Negativam: qui mos est Oxoniae in publicis Scholis, in ordinariis Disputationibus Scholarium et Baccalaureorum. Suppositio Rationalis sive Satisfactoria est, in qua […] rationum momentis statuminat: qui mos est Oxoniae in privatis Collegiis, et etiam publico in Scholis in Disputationibus solennioribus. Ilia praeceptis non indiget: de hac observentur ista: […]’

60 Chanevelle 1667.

61 Sommervogel 1891, col. 1063 and Sommervogel 1960, col. 1004.

62 J. Garnier, Organi Philosophiae rudimenta, seu compendium logicae Aristotelicae (Garnier 1677). This was first published in Paris, 1651.

63 Sommervogel 1892, col. 1220.

64 Felipe 1991, pp. 42–43.

65 Felipe 1991, pp. 43–44.

66 Felipe 1991, p. 44. Felipe’s account of the following steps is not entirely clear. But as his outline seems to be generally structured according to the method described in Thomasius, let me complete it with the latter’s description.

67 Felipe 1991, p. 48, Thomasius 1692, pp. 183–184, ‘176. Tempus est, ut ad tertium conflictum veniamus, qui quidem tum demum futurus est, si responsio nondum satisfecerit Opponenti. Nam si satisfecerit, ad novum ille, ubi sic placuerit, argumentum, vel novam veteris probationem se confert, similemque primo vel secundo conflictum integrabit. […]

178. Generalia hic praecepta duo sunt. Primum: uterque alterius discursum repetet. Facit enim hoc ad eum finem, ut alter alterum rectius intelligat. Potest tamen hoc etiam omitti, si brevibus agere placeat.

179. Alterum: Opponens ad solutionem Respondentis excipiat; Hujus exceptionem diluat Respondens’.

68 For more details on this approach see my forthcoming paper ‘Regensburg Colloquy of 1601: Its Disputation Method and the German Second Scholastic Disputation Handbooks’. History and Philosophy of Logic.

69 Clichtove and d’Étaples 1535, fol. 17^r, Angelelli 1970, pp. 800–815, Ashworth 1986, pp. 15–29.

70 Concerning the nuances of Socratic elenchus in Plato’s early, middle and late dialogues cf. Eemeren et al. 2014, pp. 55–58. Many dialogues by Plato are instructive in terms of dialectical procedure. Let me emphasize Protagoras and an excellent study of the dialogue by Krabbe (Krabbe 2000, pp. 205–217). For Sophist cf. e.g. Dorion 2012, pp. 251–269. For Laches cf. e.g. Thesleff 2012, pp. 138–157 and Rubinelli 2009, pp. 35–37. For Euthydemus cf. e.g. Kakkuri-Knuuttila 2012, pp. 75–80. As an exemplar of (Zenonian) dialectical exercise, the second part of Parmenides is often mentioned. Not only for this cf. e.g. Ryle 1968, pp. 69–79. For Lysis cf. e.g. Thaning 2012, pp. 115–137.

71 Many authors regard as a classical study into Aristotle’s dialectic the paper by Moraux (Moraux 1968, pp. 277–311). A passage as to the Aristotle’s predecessors is included too. For an introductory chapter on Aristotle’s training in disputations (with an emphasize on the questioner’s part) cf. Slomkowski 1997, pp. 9–42. More recently, Fink presents compact chapter on Plato’s and Aristotle’s common elements of dialectical argument (Fink 2012, pp. 1–23).

72 Keckermann 1606, from the p. 139.

73 Keckermann 1606, p. 140, ‘III. Conveniant inter se disputaturi, vter debeat opponere vel respondere.

Magnum enim hac in parte in hodiernis disputationibus peccatum est, quod duo inter sese de controuersia aliqua colloquentes, temere istas partes opponendi & respondendi misceant, ita vt vnus modo opponat, modo respondeat: cum tamen illa oporteat perpetuo esse distincta, ita vt per totum disputationis decursum vnus opponat semper, alter semper respondeat, nisi forte ita inter se conueniant, vt cum vnus aliquandiu opposuit, respondendi deinceps vices subeat’.

74 Keckermann 1612, pp. 409–410, ‘IX. Et hactenus de officio opponentis tam in opponendo, quam instando: Sequitur officium Respondentis, […]. […]

1 Respondens primo omnium ruminet argumentum opponentis, […].

2 Et hoc fuit quidem primum officium Respondentis; alterum officium est ad argumentum assumtum respondere, […]’.

75 See my forthcoming paper ‘Regensburg Colloquy of 1601: Its Disputation Method and the German Second Scholastic Disputation Handbooks’. History and Philosophy of Logic.

76 Keckermann 1606, p. 141, ‘I. Opponentis partes duae sunt: Prima obiectionem mouere. Altera, ad Solutionem datam instare’. Keckermann 1606, p. 144, ‘Tantum de officio opponentis primo in formandis obiectionibus: alterum officium est in vrgendo, seu instando, cuius hi sunt canones:

[…]

II. Si forma argumenti repudietur requiratur canon Logicus in quem peccet: &, si agnoscat peccatum esse, non vrgeat amplius: quia puerile est velle defendere vitiosam Syllogismi formam’.

77 Keckermann 1606, p. 141, ‘Itaque opponentium partes neutiquam recte obeunt illi, qui contenti sunt sola obiectionis propositione, & solutione data statim acquiescunt, nec instantiam vllam, per quam solutio illa vel labefactari, si mala sit, vel confirmari & illustrari possit, si obscura sit, in auditorii totius gratiam conantur afferre. Quapropter qui cum laude opponere volet, puerilem istam obiiciendi formulam in primis euitabit, qua dici solet post acceptam ad primum argumentum solutionem, Acquiesco, & pergo ad aliud’.

78 Keckermann 1612, pp. 405–406, ‘11 Et satius est paucissimas obiectiones in medium proferre, easq; idonee vrgere & instanter, quam multas obiectiones proponere & nullam vrgere, […].

Multi quando publice disputare volunt aut priuatim, in eo potissimum laborant, vt quam plurimas obiectiones excogitent, atq; ita saepe iterent illud: Propono aliud argumentum. Sed ego istam consuetudinem non per omnia probo, […]’.

79 Keckermann 1606, p. 147, ‘IIII. Minor propositio raro venit limitanda aut distinguenda, saepius neganda’.

80 Keckermann 1606, pp. 146–147, ‘III. Nunquam respondeatur negando aut inficiendo si solui argumentum possit distinguendo & limitando.

Diligentissime notandus est hic canon, & in vsu tanto magis vrgendus, quanto licentiosius in eum peccant imperiti disputatores, qui (vt est omnis ignorantia audax) solent praestare ac contumaciter inter respondendum negare, vel vtramque praemissam, vel certe alterutram: id quod est plane contra legitimum & naturalem ordinem: qui requirit, vt leniora remedia prius tententur: quam aspera & acerba applicentur. Est autem durissima responsio per Negationem, contra mitis & lenis per distinctionem & limitationem: quia Negatio destruit & pessundat, quod est hostile: Limitatio autem & distinctio conciliat, quod est amicorum & bonorum virorum proprium. Quin & maior inest eruditio in limitando & distinguendo, quam in negando: siquidem furiosi & stulti millies plura posunt negare, quam sapientes omnes affirmare. Denique etiam tutius est & securius respondere distinguendo & limitando, quam inficiando: quia negatione data, si paulo ingeniosior & promptior sit opponens, conuertet sese ad probandum, & ita habebit instandi & vrgendi ac disputationem protrahendi occasionem: cum contra probandi & vrgendi ansa magis ipsi praecidatur, si distinguendo aut limitando respondeatur, atque ei aliquid concedatur, quod tamen nostram causam non euertat. Atque hoc etiam praeceptum innuit Ariftoteles. l.2. Soph. Elench. c.4’. Cf. Felipe 1991, pp. 110–111.

81 Keckermann 1612, p. 405, ‘8 […] atque adeo praemeditetur [opponens] quibus limitationibus & distinctionibus vsurus sit [respondens]: ita enim fiet, vt possit promtius instantias dare ad adversarii limitationes; aut si aduersarius respondeat non limitando sed negando, vt paratus sit ad probationes’.

82 Keckermann 1606, pp. 142–143, ‘IV. Argumenta forma Syllogistica perspicue & breuiter includantur.

Quaeritur hoc loco an plane negligenda & repudianda sit vetus illa disputandi ratio per interrogationes absque syllogistica forma propositas, quam videmus obseruatam esse a Socrate, Platone & aliis vetustissimis Philosophis, quin etiam a patribus nonnullis in Ecclesia. Quin & ipse Saluator noster cum doctoribus populi iudaici disputando congreditur non expressa forma Syllogistica, sed interrogationibus est vsus, vt apparet Matth. 22. & aliis locis’.

83 Keckermann 1606, p. 143, ‘Respondendum est ad hanc quaestionem commoda quadam distinctione, Syllogismi nimirum impliciti & expressi: potest enim omnino oratio aliqua, siue per interrogationem, siue aliter informetur, habere discursum siue ratiocinationem bonam, etiamsi tribus distinctis propositionibus in Syllogisticam formam non concludatur, vt quidem manifestum est ex testibus sacrae Scripturae, in quibus Syllogismus eiusmodi expressus nullibi formatur, etiamsi facilis ex ipso textu per resolutionem possit forma Syllogistica elici’.

84 If this is the place 164b8–15 in Aristotle’s Topics, Keckermann’s interpretation may not be correct. Aristotle says […]’. Forsters’ translation (Aristotle 1960) reads it as follows: ‘You ought not to discuss with everybody or exercise yourself against any casual person, for against some people argument is sure to deteriorate, for with a man who tries every means to seem to avoid defeat you are justified in using every means to obtain your conclusion, but this is not a seemly proceeding. […]’.

85 Keckermann 1606, p. 143, ‘Itaque omnis disputatio Syllogismis constare debet: sed non est necesse, vt disputatio inter homines ingeniosos, acutos & exercitatos eiusmodi expressis Syllogismis instituatur, nisi forte aduersarius in ipsam formam ratiocinationis continuato orationis cursu impingat, & decipiendi nostri causa id velit dissimulare: tum enim iubendus est formare Syllogismum, aut si nolit, a nobis est formandus. Caeterum hanc esse Aristotelis mentem diserte patet ex toto eius consilio, quod habet in octo libr. Topicis: Ibi enim omnia dirigit ad hanc disputandi formam, quae fit per interrogationes Syllogismi expressam dispositionem non habentes, quocirca & opponentem vbique interrogantem vocat, & lib.8. Top. c.14. §.12. diserte inquit, Syllogismis apertis vti iustum quidem esse, sed non decorum: nimirum, quia ingenij quandam tarditatem ista Syllogistica crepundia, aut saltem exercitiorum defectum, propter quem mente Syllogismi non celeriter formari possunt, arguere videntur’.

86 Keckermann 1606, pp. 143–144, ‘Concludamus ergo ad disputandi necessitatem absolutam formas syllogisticas non requiri, sed tamen adhibendas in academicis disputationum exercitiis esse ob tres caussas, 1. propter imbecillitatem respondentis, qui non potest ita cito mente perspicere, quid velit opponens, nisi syllogistice opponat, 2, propter breuitatem, quod opponens intra certos terminos coerceatur, denique 3. propter auditores minus exercitatos, qui non ita possunt prospicere scopum disputationis, nisi expressas audiant syllogismorum formas’.

87 At the most relevant place in GLR, Keckermann only describes the ‘direct’ and ‘indirect’ (i.e. ‘ad impossibile’) form briefly (Keckermann 1612, pp. 404–405).

88 Sanderson 1854, p. 154, ‘In ipso conflictu, quo quisque quod sui est muneris id rite praestet, videndum quae sint Opponentis partes, quae Respondentis, quae etiam Moderatoris. Opponentis est Objicere, Urgere, Replicare. Objicit, quum argumento ejusque Prosyllogismis Thesin Respondents impugnat. Urget, quum requirit a Respondente ut argumento legitime satisfaciat. Replicat, quum Responsioni allatae non acquiescit, sed porro it contra’.

89 Sanderson 1854, p. 158, ‘Respondentis officia sunt etiam tria: Repetere, Negare, Solvere. Repetat primo quae objiciuntur ab Opponente […].

Postquam repetierit Objectionem Respondens, aut negare aliquid debet, aut rationem solvere’.

90 Chanevelle 1667, p. 516, ‘I. Opponentis, seu argumentantis quatuor sunt praesertim officia, nempe electio thesis, inventio medii seu argumenti, propositio ejusdem, denique instantia. In electione thesis judicii maturitas elucet, in inventione argumenti ingenii subtilitas, in proponendo claritas, & brevitas dictionis, in vrgendo animus praesens, & acer’.

91 Chanevelle 1667, De officiis respondentis, p. 521, ‘I. Respondens duplex, alter superior & honorarius, alter inferior […]. II. Inferioris officia vel spectant ad initium disputationis, vel ad cursum; duo sunt potissima illius officia, 1. argumentum assumere, deinde assumptum solvere […]’.

92 Sanderson 1854, p. 158, ‘Quod si nec habeat quod directe replicet, nec sciat argumentis argumenta sic artificiose attexere, ut replicationes videri possint magis ad responsionem, quam novae Objectiones adversus principalem Thesin, Opponenti consultius multo fuerit datae responsioni palam acquiescere, et novo argumento uti, quam ubi abunde satisfactum est, usque contendere, et ne victus videatur pertinaciter instare, quasi instar nihili essent quae Respondens dixisset omnia’.

93 Sanderson 1854, p. 157, ‘[…] Opponentis proximum officium est urgere adversarium ad Responsionem. Si fugiat, ut repetatur argumentum, si haereat, ut vel negetur aliquid, […], si minus apposite distinguat, ut […]’.

94 Chanevelle 1667, De officiis argumentantis, p. 518, ‘VII. Circa ingressum disputationis quinque sint canones, […] 3. thesim aperte designet, quam oppugnare velit: 4. ita syllogismum informet, vt conclusio sit contradictorie opposita thesi, quam convellendam suscipit: […]’.

95 Chanevelle 1667, De officiis respondentis, p. 522, ‘IV. Circa initium concertationis duo sunt canones, 1. vbi argumentum ab opponente informatum est, fideliter repetat, etiam eadem verba; & si fieri potest, nihil detrahat, addat, aut immutet nisi justo prolixior sit syllogismus […]’.

96 Chanevelle 1667, De officiis respondentis, pp. 522–523, ‘VI. Circa majorem, & minorem, cautio multiplex, 1. non ante respondendum minori, quam constet majorem non esse vitiosam: 2. minor saepius neganda, distinguenda rarius, aut limitanda, quia continet hypothesim adversarii: […]’.

97 Chanevelle 1667, Natura disputationis explicatur, p. 514, ‘Apud veteres, vna potissimum interrogatione, & responsione continebatur, nunc syllogismorum, qui ab argumentante proponuntur, & a respondente solvuntur, serie […]’.

98 Chanevelle 1667, Natura disputationis explicatur, p. 514, ‘[V]etus consuetudo aptior ad doctorum concertationem, vnde Aristoteles opponentem in Topicis passim interrogantem nuncupat, & libro 8. ait, syllogismis apertis vti quidem justum esse, sed non decorum […]’.

99 Chanevelle 1667, Natura disputationis explicatur, p. 514, ‘[S]ed quae nunc viget in scholis, ad exercitationem discipulum vtilior: quia sic melius consulitur, 1. imbecillitati respondentis, qui id quod ab opponente proponitur, facilius multo percipit, cum syllogismo illigatur: 2. brevitati, 3. auditorum minus exercitatorum profectui, juxta & attentioni, qui, dum res syllogismis agitur, scopum disputationis commodius assequuntur’.

100 Sanderson 1854, pp. 152–153. A full inquiry into this theme is outside any scope of the present study. Only that should be noted here that Sanderson himself describes and highlights the differences of how an introductory part of the disputation is carried out at academies in Germany and how in England (Ashworth 1985, pp. LII–LIII and Felipe 1991, p. 53). Also the duty of the moderator to determine the question is relevant here (Sanderson 1854, p. 163).

101 Keckermann 1606, p. 141, ‘I. Opponentis partes duae sunt: Prima obiectionem mouere. Altera, ad Solutionem datam instare’. Keckermann 1606, p. 144, ‘Tantum de officio opponentis primo in formandis obiectionibus: alterum officium est in vrgendo, seu instando, cuius hi sunt canones:

[…]

II. Si forma argumenti repudietur requiratur canon Logicus in quem peccet: &, si agnoscat peccatum esse, non vrgeat amplius: quia puerile est velle defendere vitiosam Syllogismi formam’.

102 Sanderson 1854, p. 154, ‘Opponentis est Objicere, Urgere, Replicare. […] Urget, quum requirit a Respondente ut argumento legitime satisfaciat’.

103 Sanderson 1854, p. 157, ‘Si Respondens occurrat argumento responsione non prorsus aliena, Opponens alio se vertat oportet’.

104 Sanderson 1854, pp. 162–163, ‘Sed [Moderator] Respondentem praecipue adjuvare debet, […]; explicando ejus Responsionem […]; illustrando eam, ut firma et apposita appareat auditoribus’.

105 Sanderson 1854, p. 157, ‘[…], Opponentis proximum officium est urgere adversarium ad Responsionem. Si fugiat, ut repetatur argumentum; […]; si Diverticula quaerat, ut punctim respondeatur alicui Propositioni aut Termino;[…]’. Sanderson 1854, pp. 162–163, ‘Officia Moderatoris, sive Praesidis, sunt […] curare […], ut in Quaestione permaneatur, ne Termini mutentur, ne diverticula quaerantur; […]’.

106 Sanderson 1854, p. 157, ‘[…], Opponentis proximum officium est urgere adversarium ad Responsionem. […]; si Fallaciam clamet, ut ostendatur quae sit Fallacia, et ubi lateat; […]’.

107 Sanderson 1854, pp. 160–161, ‘1. Distinctio non sit nimium generalis. Multi quum nodum solvere non possunt Objectionis, ut tamen videantur respondisse distinguunt de aliquo ejus Termino, dicuntque aliquid in genere, quod quidem verum est, et fortassis illi Termino congruum, sed non appositum ipsi, ut loquuntur, puncto praesentis argumenti. […]’. Sanderson 1854, p. 157, ‘[S]i [Respondens] minus apposite distinguat, ut distinctionis membra utrique Propositioni applicentur, in qua Terminus ille reperitur quem distinguit; […]’.

108 Sanderson 1854, p. 157, ‘[…], Opponentis proximum officium est urgere adversarium ad Responsionem. […]; si tergiversari pergat impudenter, ut astantium judicio stetur, quem illi victum pronunciarint’.

109 Sanderson 1854, p. 157, ‘Si Respondens occurrat argumento responsione non prorsus aliena, Opponens alio se vertat oportet. Repetat primo Responsionem, ut eam pensiculatius dijudicet; […]’.

110 Keckermann 1612, p. 320, ‘Restat fallaciarum deprehensio, & solutio quae & distinguitur in veram & apparentem. Vera solutio iterum est vel directa, vel indirecta. Directa est vel ad forma […]; vel ad materiam. […] Indirecta responsio est, quae non dirigitur ad propositiones syllogismi; estque iterum vel ad rem, vel ad personam. […]:’

111 Keckermann 1612, p. 320, ‘Solutio Sophistica & apparens est 1. generalitas responsionis, cum aliquid in genere dicitur, quod nihil ad rem pertinet: Secunda est, alienae fallaciae, quae in syllogismo non est, allegatio. Tertia, est irritatio ad iram. Quarta, est irrisio obiectionis aduersarii. 5, denique est excursio & abductio a scopo’.

112 Keckermann 1612, p. 406, ‘12 Vt autem recte instare & vrgere possis, primo omnium animaduerte an aduersarius solutionem dederit, an non dederit, i. an vere responderit vel apparenter saltem’.

113 Keckermann 1612, p. 406, ‘13 Nota autem & indicium, an aliquis respondeat qui se respondere dicit, est duplex: prius indicium est si ipsius sermo responsorius sit directus ad vnam ex tribus propositionibus syllogismi tui, aetq; adeo vel ad formam vel materiam illius. 2, Si nominetur & exprimatur certum quoddam genus fallaciae, quod sit in tuo syllogismo commissum’.

114 Keckermann 1612, p. 406, ‘Quare cum aduersarii responsio sit nec ad formam nec materiam sicq; nullam fallaciam ille possit nominare, quam tuus syllogismus incurrat, tum certo pronuntiabis eum nihil respondisse, vtcumq; multa garriuerit, atq; adeo non solicitus eris de instantia ad solutionem, siue responsionem, sed hoc vrgebis semper tantum, vt primo respondeat, neq; patieris te abduci, etiamsi ille centies dicat se respondisse’.

115 Keckermann 1612, p. 406, ‘Et si omnino ille ita pergat garrire, habebit eum pro victo, & appellabis ad iudicium auditorii, quod nempe multa locutus sit, & nihil responderit’.

116 Keckermann 1612, pp. 406–409.

117 Keckermann 1606, p. 144, ‘I. Accepta ad obiectionem responsione, opponens, tacita cogitatione eam secum examinet, sitne ad formam, vel materiam.

II. Si forma argumenti repudietur requiratur canon Logicus in quem peccet: &, si agnoscat peccatum esse, non vrgeat amplius: quia puerile est velle defendere vitiosam Syllogismi formam.

III. Si ad materiam responsio, quod plerunque fit, detur, videndum est, an sit distinctio vocis ambiguae, an vero limitatio, an denique inficiatio: &, si horum nullum sit, moneatur respondens, vt Logice agat & certa Responssionis forma vtatur, quae sit accommodata ad alterutram praemissarum’.

118 Chanevelle 1667, Natura disputationis explicatur, p. 520, ‘XIII. Vbi data est, & explicata solutio a respondente, hos canones servet argumentans, 1. tacita cogitatione secum ipse perpendat, an supra formam, an supra materiam cadat; si primum, petat regulam logicam, in quam impingit argumentum: si secundum, quod saepius contingit, videat, an responsio sit vocis ambiguae distinctio, an limitatio’. Chanevelle 1667, p. 519, ‘IX. […] Denique si consequentia a respondente negata sit, vel petitur ab eo vitium argumenti, quod vbi detexerit, ne vrgeat amplius argumentans; vitiosam enim syllogismi formam velle pertinacius tueri puerilis ingenii sit: vel deducitur ad impossibile’.

119 Cf. Chanevelle 1667, pp. 523–528.

120 Cf. Keckermann 1602, pp. 572–581.

121 Keckermann 1612, p. 409, ‘1 Respondens primo omnium ruminet argumentum opponentis, idq; vel clara voce, vel tacite: & quidem plerumq; clara voce, idq; propter tres causas. 1, propter ipsum opponentem, ne protestetur postea se tale argumentum non proposuisse ante. Multi enim cum audiunt sua argumenta solui & infringi nullo negotio, pudore confusi dicunt se tale argumentum non proposuisse. 2, hoc fiat propter auditores, vt nempe illi ex ista repetitione argumenti moueantur ad solutionem maiore attentione percipiendam & retinendam. 3, deniq; fiat id propter ipsum respondentem; vt nempe habeat aliquam moram & spatium solutionem accuratiorem proferendi; qua mora & quod spatium ei dabitur, cum argumentum opponentis repentit’.

122 Sanderson 1854, p. 158, ‘Nec inutiliter consumitur tempus ejusmodi Repetitione, quae necessaria est in omnium gratiam; Opponentis imprimis, ut agnoscat ille suam Objectionem, et si quid in forma peccari aut materia animadverterit, id corrigat priusquam fiat progressus ulterior; tum ipsius etiam Respondentis, ut vim rationis altius figat animo, et moram aliquam lucretur responsioni; Auditorum denique, ut ipsis exploratior sit totius Disputationis progressus, et quid ab utroque disputantium sit praestitum judicium certius’.

123 Sanderson 1854, p. 160, ‘Si Auctoritate pugnetur, locus Auctoris inspiciendus, scopus expendendus ex praecedentibus et sequentibus, genuinus verborum sensus inde afferendus, et cum nostra defensione conciliandus. Potest autem rejici Auctoritas nonnunquam, praesertim si ostendi possit, quid Auctorem in id erroris impulerit; caeterum non est hoc temere faciendum, sed parcius, et modeste, et opposita vel gravi aliqua ratione in contrarium, vel testimonio alterius cujusquam non contemnendi Auctoris’.

124 Keckermann 1606, p. 147, ‘V. Autoritates clarissimorum virorum respondens non reiiciat temere, sed 3. agat. 1, Curet sibi verba eorum fideliter recitari. 2, Conciliet quantum potest, cum sua sentia. 3: Si conciliare non possit, opponat autoritatem viri aeque clari aut clarioris.

Circa autoritatem duo dominantur vitia, stoliditas & arrogantia. Stoliditas omnem autoritatem promiscue admittit: est enim stultorum proprium cuiuis quiduis credere. Alterum vitium est arrogantia, qua virorum, quos multi admirantur, autoritas vel imprudenter reiicitur, vel fastidiose accipitur. Vnde Plato dixit, nullum esse magis stultae audaciae argumentum, quam viris magnis se opponere’.

125  Keckermann 1606, p. 142, ‘[…] Circa autoritate vero id obseruandum est, extra disputationes theologicas, in quibus potissimum valent Scripturae testimonia, non esse multis autoritatibus pugnandum, tum temporis compendii faciendi causa, tum etiam ad laudem ingenii assequendam: stupidi enim est & tardi ingenii, Philosophia autoribus nimium adhaerere’.

126 Keckermann 1612, pp. 410–411, ‘7 Si opponens argumentetur inartificialiter a testimonio; tunc Respondens tria ista faciet. 1. consideret an testimonium sit necessarium, an cotingens. 2, verba testimonii allegati inspiciat; & si forte obscura sint, per regulas supra traditas declaret. 3, testimonium sit contingens & humanum, conciliet id cum sua sententiae quantum potest: sin conciliare non possit, opponat autoritatem testimonii prolati a teste etiam magnae autoritatis’.

127 Like those by Eck, Toledo, Fonseca, Hunnaeus, Goclenius. The only similarity is in Rennemann (Rennemann and Busse 1605, pp. C2v–C5r).

128 Keckermann 1606, p. 145, ‘Et tantum de Opponente: sequitur Respondens: qui est uel inferior, uel superior, seu honorarius.

Respondens inferior est, qui absolute ita dicitur, quique theses ad disputandum proposuit.

Officium respondentis est, tum assumere argumentum, tum assumptum soluere. […]’

129 Keckermann 1606, p. 148, ‘Officia honorarii respondentis seu praesidis duo sunt: regere & succurrere.

De rectione hic est canon: Diligenter praeses attendat, utrum ad rem disputetur, & an in re permaneatur, id est, intra disputationis terminos: quod si non fiat, moneat officii tum opponentem tum respondentem.

De auxilio altero praesidis officio, hic est canon: Si respondens deficiat, solidiorem & firmiorem responsioni praeses afferat, sine tamen pudore respondentis: Si uero respondens tolerabilem responsionem dederit, eam collaudet, & aliquanto uberius explicet in gratiam auditorii’.

130 Keckermann 1612, p. 411, ‘1 Officium Praesidis tribus partibus continetur. 1, in gubernando. 2, in succurrendo. 3, in augendo & addendo.

2 Officium gubernandi est in eo, vt si vel opponens violet leges oppositionis, vel Respondens contra disputationis normam peccet, vtrumq; admoneat Praeses sui offitii, vtrumq; contineat intra limites & metas.

3 Alterum officium est in succurrendo, vt si forte Respondens deficiat in respondendo, praeses ipse det responsionem.

4 Deniq; Praesidis officium est in addendo, & augendo, vt si forte respondens non satis plene respondeat, ipse addat addenda; aut si obscurius & intricatius respondeat, ipse illustret’.

131 Chanevelle 1667, p. 521, ‘Respondens duplex, alter superior, & honorarius, alter inferior, 1. de officiis inferioris, tum de partibus superioris’. Chanevelle 1667, p. 528, ‘XXIV. Honorarii respondentis, seu praesidis, duplex officium, 1. debet regere, deinde respondenti adesse. Regit cum intra disputationis terminos tum argumentantem, tum respondentem continet, nec sinit a scopo aberrare: adest respondenti, cum eidem deficienti solidiorem responsionem vel sugerit, vel affert; ita tamen, vt illius pudori consulat, & si quam tolerabilem responsionem dederit, palam laudet, vberiusque explicet’.

132 Sanderson 1854, pp. 162–163, ‘Officia Moderatoris, sive Praesidis, sunt ista:

I. Formam tueri legitimae Disputationis inter Opponentem et Respondentem: hoc est, rixas et tumultus compescere, curare ut utraque pars semet intra debitas metas contineat, ut in Quaestione permaneatur, ne Termini mutentur, ne diverticula quaerantur; aliaque id generis.

II. Adjuvare Disputantes ubi opus fuerit; Opponentem quandoque, formando ejus Argumentum, aut confirmando, si ille aut frigide urgeat, aut indebite concludat. Sed Respondentem praecipue adjuvare debet, corrigendo eum, si aliter neget quam oporteat; explicando ejus Responsionem, si sit obscurior; addendo ei aliquid, si non sit satis plena; illustrando eam, ut firma et apposita appareat auditoribus; aliam afferendo, si data a Respondente non satisfaciat Objectioni.

III. Disputationem concludere; idque si tempus patiatur, cum brevi aliqua decisione Quaestionis, et repetitione summaria totius Disputationis’.

Additional information

Funding

This paper was supported by the Czech Science Foundation as a part of the project ‘Oral Disputation in the sixteenth and seventeenth centuries: Analysis of Three New Sources’ under grant number 18-24004S.