‘Enlightenment takes hold of our lands’: translating and publishing in Volhynia and Podolia in the 1800s–50s

ABSTRACT

This article uncovers the role of self-employed translators in one of the distinctive regions of Eastern Europe – the Volhynian and Podolian provinces. These lands belonged to the Polish-Lithuanian Commonwealth until they became governorates of the Russian Empire in the 1790s. By exploring the memoirs of the landed nobility and cultural elite from this geographically and intellectually contested area, this article discusses the importance of translation during the crucial period of search for national and cultural identity, and debates the cultural transfer of ideas in the homes of local petty nobility in the 1800s–50s. The article also analyses the problem of reading, discusses the book’s importance and the variety of ways it could be read in the eighteenth and nineteenth centuries. By tackling these problems, the article attempts to decode the meaning of Enlightenment for the provincial szlachta in the 1800s–50s.

KEYWORDS:

• translation
• Enlightenment
• enlightenment
• oświecenie
• Volhynia
• Podolia
• eighteenth–nineteenth century
• szlachta
• cultural transfers
• the Polish-Lithuanian Commonwealth
• Europe
• the Russian Empire

Acknowledgements

I would like to thank the anonymous reviewers who provided helpful comments on this manuscript’s earlier drafts.

Disclosure statement

No potential conflict of interest was reported by the author

Notes

1. Fania Oz-Salzberger, “Translation,” in Encyclopedia of the Enlightenment, edited by Alan Charles Kors (Oxford University Press, 2003), Vol. 4, 181-188; also see Fania Oz-Salzberger, “The Enlightenment in Translation: Regional and European Aspects,” European Review of History—Revue européenne d'Histoire, Vol. 13, No. 3: 385-409.

2. For more on the mechanism of the transfer of ideas through translation see Ann Thomson, Simon Burrows and Edmond Dziembowski, eds., Cultural Transfers: France and Britain in the long Eighteenth Century (Oxford: Voltaire Foundation, 2010); also see Kapil Raj, “Go-Betweens, Travelers, and Cultural Translators,” in A Companion to the History of Science, edited by Bernard Lightman (Wiley Blackwell Press, 2016), pp. 39 – 57.

3. Stefanie Stockhorst, ed., Cultural Transfer through Translation. The Circulation of Enlightened Thought in Europe by Means of Translation (Amsterdam-New York, 2010), 7 – 8.

4. Peter Burke, “Translating Knowledge, Translating Cultures,” in Michael North, ed., Kultureller Austausch in der Frühen Neuzeit (Cologne: Böhlau, 2009), 69 - 77.

5. See Michel Espagne, Les transferts culturels franco-allemands (Presses Universitaires de France, 1999); Michel Espagne and Michael Werner, “Deutsch-französischer Kulturtransfer im. 18 und 19 Jahrhundert. Zu einem neuen interdisziplinären Forschungsprogramm des C.N.R.S.,” Francia 13 (1985): 502 – 510; Michel Espagne, “Comparison and Transfer: A Question of Method,” in Transnational Challenges to National History Writing, edited by Matthias Middell and Lluis Roura (The European Science Foundation, 2013), pp. 36 – 54.

6. See Stockhorst, ed., Cultural Transfer through Translation, 25; also see Wolfgang Schmale, “Cultural Transfer,” European History Online, 2012: http://ieg-ego.eu/en/threads/theories-and-methods/cultural-transfer

7. László Kontler, Translations, Histories, Enlightenments: William Robertson in Germany, 1760 – 1795 (Palgrave Macmillan, 2014), 14.

8. Fania Oz-Salzberger, “The Enlightenment in Translation: Regional and European Aspects,” European Review of History—Revue européenne d'Histoire, Vol. 13, No. 3, 404.

9. For an opposite approach to the problem of Eastern Europe from the point of view of travelers from the West, see Larry Wolff, Inventing Eastern Europe: The Map of Civilization on the Mind of the Enlightenment (Stanford University Press, 1994).

10. See Janusz Maciejewski, “Oświecenie Polskie. Początek Formacji, Jej Stratyfikacja i Przebieg Procesu Historycznoliterackiego,” in Problemy Literatury Polskiej Okresu Oświecenia, edited by Z. Goliński (Wrocław, 1977).

11. Richard Butterwick, “What is Enlightenment (Oświecenie)? Some Polish Answers, 1765-1820”, 23.

12. For more on the specificities of the Russian Enlightenment see Simon Dixon, “‘Prosveschenie’: Enlightenment in Eighteenth-Century Russia,” in Peripheries of the Enlightenment, edited by Richard Butterwick, Simon Davies, and G.S. Espinosa (Voltaire Foundation, 2008), pp. 229 – 249.

13. See Doris Bachmann-Medick, ed., The Trans/National Study of Culture: A Translational Perspective (Berlin, 2014).

14. See М. Долбилов, А. Миллер, Западные Окраины Росийской Империи (Москва: Новое Литературное Обозрение, 2006), с. 68 – 73.

15. For more on the subject, see B. Nathans, Beyond the Pale: The Jewish Encounter with Late Imperial Russia (University of California Press, 2004).

16. The discussion of the Western provinces of the Russian empire is present in: Andreas Kappeler, The Russian Empire: A Multiethnic History (Routledge, 2014); Alexei Miller, The Romanov Empire and Nationalism: Essays in the Methodology of Historical Research (Central European University Press, 2008); Jane Burbank, Mark Von Hagen, Anatolyi Remnev, eds., Russian Empire: Space, People, Power, 1700-1930 (Indiana University Press, 2007); Theodore R. Weeks, “Defining Us and Them: Poles and Russians in the ”Western Provinces”, 1863-1914,“ Slavic Review 53, 1 (Spring, 1994): 26 – 40; Benjamin Nathans, Beyond the Pale: The Jewish Encounter with Late Imperial Russia (University of California Press, 2004); Hans-Christian Petersen, “Us” and “Them”? Polish Self-Descriptions and Perceptions of the Russian Empire between Homogeneity and Diversity (1815–1863),” in Empire Speaks Out. Languages of Rationalization and Self-Description in the Russian Empire, edited by I. Gerasimov, J. Kusber and A. Semyonov (Brill, 2009), 89 – 121.

17. See М. Долбилов, А. Миллер, Западные Окраины Росийской Империи (Москва: Новое Литературное Обозрение, 2006), с. 75 – 78.

18. Julian Niemcewicz, Pamiętniki Czasów Moich, 43. In the text: „chcąc mię zapewne zaprawić do stylu i zatrudnień łatwą jaką pracą, dał mi do tumaczenia dawny romans francuzki “Histoire secrete de la Reine de Navarre”. Póżniej tłumaczyłem inne stare romanse: “Histoire de Jean de Bourbon, prince de Carency, le siege de Calais”. Wszystko to dalo mi jakąś łatwość w stylu, zwyczaj zatrudnienia; lecz jak nierównie lepiejby było, gdyby mi dano bylo coś wyżniejszego i pożyteczniejszego do tlumaczenia, jak n.p. historję Karola V. Przez Robertsona. […] Jąłe, więc tłumaczyć pierwsze poezje, co mi wpadły pod ręce, to jest Henrjadę Voltera, i przetłumaczyłem dwie pieśni; dowiedziawszy się atoli, że pan Chomentowski już poema te przełożył, dałem pokój”.

19. Richard Butterwick, Poland's Last King and English Culture: Stanisław August Poniatowski, 1732-1798 (Clarendon Press, 1998), 240.

20. Stockhorst, “Introduction,” in Cultural Transfer through Translation, 14 – 15.

21. Karpiński, Historia mego wieku, 123.

22. Wanda Dzwigala, “Voltaire and the Polish Enlightenment: Religious Responses,” The Slavonic and East European Review, Vol. 81, No. 1 (Jan., 2003), 73.

23. Gorbatov, Catherine the Great and the French Philosophers of the Enlightenment, 105.

24. Jan Siemieński, Gustaw Olizar, marszalek gubernii Kijowskiej: życie i prace (Lwów: Gubrynowicz i Schmidt, 1892), 9.

25. Skibiński, Pamiętnik Aktora, 150.

26. See Władysław Smoleński, Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII: studya historyczne (Kraków: G. Gebethner; Petersburg: B. Rymowicz, 1891).

27. Koźmian, Pamiętniki Kajetana Koźmiana Obejmujące Wspomnienia od roku 1780 do roku 1815, 5 – 6.

28. Michael F. Suarez, S. J., H. R. Woudhuysen, The Book: A Global History (Oxford University Press, 2013), 474.

29. Roman Stępień, „Wkład Bazylianów do Kultury i Oświaty Polskiej na Terenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego w drugiej połowie XVIII w.”, in Rola Mniejszości Narodowych w kulturze i Oświacie Polskiej w latach 1700 – 1939, red. A. Bolewica i S. Walasek (Wrocław, 1998).

30. Franciszek Dmochowski, Wspomnienia z lat 1806 – 1830 (Warszawa, 1858), 148 – 149.

31. Jan Paweł Woronicz, Pisma Jana Pawła Woronicza, Arcybiskupa Warszawskiego Prymasa Królewstwa Polskiego (Kraków, 1832), 89.

32. Adam Czartoryski, Myśli o Pismach Polskich z Uwagami nad Sposobem Pisania w Rozmaitych materyach (Wilno, 1812), 88.

33. Czartoryski, Myśli o Pismach Polskich, 86 – 87.

34. Czartoryski, Mysli o Pismach Polskich, 109.

35. Derek Beales, Enlightenment and Reform in Eighteenth-Century Europe, 74.

36. Czartoryski, Myśli o Pismach Polskich, 109-110. In the text: „massy oświecenia w ogóle narodu dla którego tłumaczyć zakłada sobie. Powtóre, zważać mu należy, jakie wiadomości są temu narodowi naypilniey potrzebnemi, w stanie aktualnym w jakim się naywiększa część tegoż narodu znajduje, tak względem posunienia się swego w naukach, jako też co do ich rodzajów, co do ich przystosowań ku użyteczności dla niego naypierwszey, że tak rzekę, potrzeby. A nad tem wszystkiem zastanowiwszy się doyrzałe, niech dopiero zasiada do pracy”.

37. Woronicz, Pisma Jana Pawła Woronicza, Arcybiskupa Warszawskiego Prymasa Królewstwa Polskiego, 124.

38. See Oz-Salzberger, Translating the Enlightenment, 33.

39. Czartoryski, Myśli o Pismach Polskich, 262.

40. Czartoryski, Myśli o Pismach Polskich, 204. In the text: „Jakim też nieodpuszczonym sposobem kaleczą język swóy oyczysty obywatele prowincyi dawniey polskich, co pod berło rossyiskie poszły, jak też w tłumaczeniach pism wszelkich rządowych przewracają sens oryginału!”

41. Andrzejowski, Ramoty starego Detiuka o Wołyniu, T. 1, 139.

42. Andrzejowski, Ramoty starego Detiuka o Wołyniu, T. 1, 140.

43. Andrzejowski, Ramoty starego Detiuka o Wołyniu, T. 1, 143.

44. Felińska, Pamiętniki z życia Ewy Felińskiej, Vol. 1, 191 – 192.

45. Felińska, Pamiętniki z życia Ewy Felińskiej, Vol. 1, 194 – 195.

46. Dzwigala, Voltaire and the Polish Enlightenment: Religious Responses, 85.

47. Iwanowski, Wspomnienia Lat Minionych, T. 1, 226 – 229.

48. Kowalski, Wspomnienia: Pamiętnik Franciszka Kowalskiego, 93.

49. Wiadomości Brukowe, no. 21 (1817), 83 – 85.

50. Karol Kaczkowski, Dziennik podrozy do Krymu Odbytej w Roku 1825, T. 1. (Warszawa, 1829), 35 – 36.

51. Kaczkowski, Dziennik podrozy do Krymu Odbytej w Roku 1825, T. 1, 37 – 38.

52. Andrzejowski, Rys botaniczny krain zwiedzonych w podróżach pomiędzy Bohem i Dniestrem od Zbruczy aż do Morza Czarnego odbytych w latach 1814, 1816, 1818 i 1822, Ciąg 1 (Wilno, 1823), 70 – 72.

53. Jacub Jurkiewicz, ed., Listy o Homeopatyi (Kijów, 1847).

54. For the reception of the Voyage du Jeune Anacharsis en Grece in the nineteenth century see Carlo Ginzburg, “Anacharsis Interrogates the Natives: A New Reading of an Old Best Seller,” in Threads and Traces. True, False, Fictive (University of California Press, 2012), pp. 115 – 125.

55. Kazania Massiliona Biskupa Klermontaskiego z Francuskiego Przełożone Przez JO Janusza Jabłonowskiego Kanonika Katedrałnego Łuckiego i Warszawskiego. Przepisane w Krzemieńcu roku 1822. Інститут Рукопису НБУВ, Київ, Фонд VIII, № 27/225, 2. Copy of the edition published in Krzemieniec in 1811 and 1812.

56. On inter-religious co-habitation and shared space of the towns in the provinces see Barbara Skinner, The Western Front of the Eastern Church: Uniate and Orthodox Conflict in 18th-century Poland, Ukraine, Belarus, and Russia (Northern Illinois University Press, 2009); and David Frick, Kith, Kin, and Neighbors: Communities and Confessions in Seventeenth-Century Wilno (Cornell University Press, 2013).

57. Beauvois, „Religie a Narody w Walce Rosyjsko-Polskiej na Ukrainie Prawobrzezbej w latach 1863 – 1914,” 70 – 81.

58. Drzewiecki, Pamiętniki Józefa Drzewieckiego, 366

59. Beauvois, Szkolnictwo Polskie na Ziemiach Litewsko-Ruskich, 1803 – 1832. Tom II: Szkoły Podstawowe i średnie, 206.

60. Marja Danilewiczowa, „Zycie literackie Krzemienca w latach 1813-1816”, in Rocznik Wolynski, vol. 2, 1931, p. 133.

61. For more on the topic, see Marja Danilewiczowa, „Zycie literackie Krzemienca w latach 1813-1816”, in Rocznik Wolynski, vol. 2, 1931, pp. 128 – 148.

62. Beauvois, Szkolnictwo Polskie na Ziemiach Litewsko-Ruskich, 1803 – 1832. Tom I: Uniwersytet Wileński, 162 –164.

63. Beauvois, Szkolnictwo Polskie na Ziemiach Litewsko-Ruskich, 1803 – 1832. Tom I: Uniwersytet Wileński, 171 – 172.

64. Drzewiecki, Pamiętniki Józefa Drzewieckiego, 292.

65. Skibiński, Pamętnik Aktora, 280.

66. Althoen, “That Noble Quest: From True Nobility to Enlightened Society in the Polish-Lithuanian Commonwealth, 1550-1830”, 527.

67. Drzewiecki, Pamiętniki Józefa Drzewieckiego, 416.

68. Jan Siemieński, Gustaw Olizar, marszalek gubernii Kijowskiej: życie i prace (Lwów: Gubrynowicz i Schmidt, 1892), 22.

69. Damien Tricoire, ed., Enlightened Colonialism Civilization Narratives and Imperial Politics in the Age of Reason (Palgrave MacMillan, 2017), 4.

70. Степан Руссов, Волынскія записки, Сочиненныя Степаномъ Руссовымъ въ Житомирѣ. По Высочайшему Повелѣнію (Санкт-Петербургъ, 1809), 116 – 119.

71. Fania Oz-Salzberger, Translating the Enlightenment: Scottish civic discourse in eighteenth-century Germany, 39 – 40.

72. See Mikuláš Teich, “Bohemia: From Darkness into Light,” in The Enlightenment in National Context, edited by Roy Porter and Mikuláš Teich (Cambridge University Press, 1981); also see Rita Krueger, Czech, German and Noble: Status and National Identity in Habsburg Bohemia (Oxford University Press, 2009).

73. Manolis Patiniotis and Kostas Gavroglu, “The Sciences in Europe: Transmitting Centers and the Appropriating Peripheries,” in The Globalization of Knowledge in History, edited by Jürgen Renn (Max Planck Research Library for the History and Development of Knowledge, 2012), pp. 321 – 345.

74. Stockhorst, “Introduction,” in Cultural Transfer through Translation, 16.

75. For more on different methods in translation see Samuel Baudry, “Imitation and Translation: the Debate in Eighteenth-century Britain and Ireland,” in Intellectual Journeys. The Translation of Ideas in Enlightenment England, France, and Ireland, edited by Lise Andries, Frederic Ogee, John Dunkley and Darach Sanfey (Voltaire Foundation Press, 2013), pp. 17 – 33.

76. Marwa Elshakry and Carla Napi, “Translations,” in A Companion to the History of Science, edited by Bernard Lightman (Wiley Blackwell Press, 2016), pp. 372 – 386.

Additional information

Notes on contributors

Tetiana Onofriichuk

Tetiana Onofriichuk obtained her PhD from the European University Institute (Florence, Italy) in 2017. In 2018, she was a postdoctoral researcher at the Forschungsbibliothek Gotha of the University of Erfurt (Gotha, Germany) and at the Fondation Maison des Sciences de l'homme (Paris, France). Currently, she is a Lecturer in History at the National University of ‘Kyiv-Mohyla academy’ (Kyiv, Ukraine).