Publication Cover
Bulletin of Spanish Studies
Hispanic Studies and Researches on Spain, Portugal and Latin America
Volume 101, 2024 - Issue 4
28
Views
0
CrossRef citations to date
0
Altmetric
Articles

La novelización cinematográfica en España durante los años veinte: el caso de El cura de aldea (Florián Rey, 1926)

Pages 543-567 | Published online: 03 Jul 2024
 

Abstract

El género de la novelización cinematográfica está presente en la cultura popular española desde los años diez del siglo XX hasta hoy. Durante los años veinte, igual que en el entorno internacional, la novelización vivió en España un primer momento de esplendor. Vamos a acercarnos al mismo a través del caso de dos novelizaciones que se publicaron a partir de la adaptación al cine de El cura de aldea (Florián Rey) en 1926, primera de las filmadas a partir de la obra literaria que Enrique Pérez Escrich escribió en más de un formato a mediados del siglo XIX. El estudio de ambos textos nos permitirá avanzar en la caracterización del fenómeno de la novelización durante los veinte en relación con el panorama nacional e internacional, el denso entramado comercial que la rodeaba, y la forma en cómo se construía desde el punto de vista literario, con el cine al fondo.

Notes

1 Florián Rey culminará la década de los veinte con una de las películas fundamentales del cine mudo español, La aldea maldita (1930), considerada por la historiografía tradicional como la obra cumbre de ese periodo. Para la trayectoria de Florián Rey durante la etapa silente, ver Agustín Sánchez Vidal, El cine de Florián Rey (Zaragoza: Caja de Ahorros de la Inmaculada de Aragón [CAI], 1991), 25–141.

2 Jan Baetens, La Novellisation, du film au roman: lectures et analyses d’un genre hybride (Bruxelles: Les Impresions Nouvelles, 2008), 66–78.

3 El estado de la cuestión más completo hasta la fecha sigue siendo Thomas Van Parys, ‘The Study of Novelisation: A Tipology and Secondary Biography’, Belphégor, 10:2 (2011), n.p. (disponible en <https://dalspace.library.dal.ca/handle/10222/53191> [consultado 8 de mayo de 2024]). Las principales monografías corresponden al investigador Jan Baetens: La Novellisation: du film au roman, ed. Jan Baetens & Mark List (Leuven: Leuven U. P., 2004); y Baetens, La Novellisation, du film au roman: lectures et analyses d’un genre hybride. Ver también Il racconto del film. La novellizzazione: dal catalogo al trailer/Narrating the Film. Novelization: From the Catalogue to the Trailer, ed. Alice Autelitano & Valentina Re (Udine: Forum Edizione, 2006).

4 Ver Antonio J. Gil González, +Narrativa(s): intermediaciones novela, cine, cómic y videojuego en el ámbito hispánico (Salamanca: Ediciones de la Univ. de Salamanca, 2012); y José Luis Martínez Montalbán, ‘Novelizaciones’, en Diccionario del cine iberoamericano: España, Portugal y América, ed. Carlos F. Heredero, Eduardo Rodríguez Merchán & Emilio Francisco Casares Rodicio, 10 vols (Madrid: Sociedead General de Autores & Editores [SGAE], 2011), VI, 342–43. Ver también Concha Gómez, ‘La novelización en España: entre el marketing y la autoría’, Caimán. Cuadernos de Cine, 1 (2012), 74–75; y José Seoane Riveira, ‘Escribir la imagen: la transformación de filme a novela lírica en Elisa, vida mía de Carlos Saura’, Tonos Digital. Revista de Estudios Filológicos, 27 (2014), 1–18 (disponible en <https://www.um.es/tonosdigital/znum27/estudios.htm> [consultado 12 de septiembre de 2022]).

5 Emeterio Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’, Rilce. Revista de Filología Hispánica, 17:1 (2001), 45–64.

6 José Luis Martínez Montalbán, La Novela Semanal Cinematográfica (Madrid: CSIC, 2002).

7 Anónimo, ‘El cura de aldea’, La Novela Semanal Cinematográfica, 9:471 (1930), 1–32.

8 V. De La Rosa, ‘El cura de aldea’, La Película Española, 1:3 (s.f.), 1–34.

9 Véanse André Gaudreault & Philippe Marion, ‘Les Catalogues des premiers fabricants de vues animées: une première forme de novellisation?’, en La Novellisation: du film au roman, ed. Baetens & Lits, 41–59; y André Gaudreault & Philipe Marion, ‘Dal fílmico al letterario: i testi dei cataloghi della cinematografia-attrazione, en Il racconto del film, ed. Autelitano & Re, 25–28.

10 Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’, 48.

11 Baetens, La novellisation, du film au roman: lectures et analyses d'un genre hybride, 28.

12 Véanse Baetens, La novellisation, du film au roman: lectures et analyses d'un genre hybride, 30–32. y Edouard Arnoldy & Laurent Le Forestier, ‘Cinéma, histoire, novellisation: considerations autour d’écritures en miroir’, en Il racconto del film, ed. Autelitano & Re, 139–48.

13 Baetens, La novellisation, du film au roman: lectures et analyses d'un genre hybride, 35–36. El formato de libro para la novelización durante los años veinte también fue fundamental en Alemania, como se cuenta en diferentes pasajes de Thomas Elsaesser, Weimar Cinema and After: Germany’s Historical Imaginary (London/New York: Routledge, 2000).

14 Véanse Alberto Sánchez Álvarez-Insúa, Bibliografía e historia de las colecciones literarias en España (1907–1957) (Madrid: Libris, 1996); y Alberto Sánchez Álvarez-Insúa, Las colecciones literarias en el Madrid de Alfonso XIII (1902–1931) (Madrid: Artes Gráficas Municipales, 1997).

15 Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’.

16 Richard Abel, French Cinema: The First Wave, 1915–1929 (Princeton: Princeton U. P., 1984), 23 & 82.

17 Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’, 51.

18 Véanse Joan Munsó Cabús, ‘Bistagne i Maestre, Francesc Màrius’, en Diccionari del cinema a Catalunya, dir. Joaquim Romaguera i Ramió (Barcelona: Enciclopedia Catalana, 2005), 115; y Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’, 49–51.

19 Joan Munsó Cabús, ‘Hispano Foxfilm’, en Diccionari del cinema a Catalunya, dir. Romaguera i Ramió, 321.

20 Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’, 47–48.

21 Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’, 48–49.

22 Martínez Montalbán, La Novela Semanal Cinematográfica, 12.

23 Para que nos hagamos una idea, la colección de novelizaciones más importante de Francia en los años veinte, la Cinéma-Bibliothèque de Tallandier, alcanzó en torno a los 350 números entre 1921 y 1929. Ver Arnoldy & Le Forestier, ‘Cinéma, histoire, novellisation: considerations autour d’écritures en miroir’, 140.

24 Martínez Montalbán, La Novela Semanal Cinematográfica, 16–17.

25 Dru Dougherty & María Francisca Vilches, La escena madrileña entre 1918 y 1926: análisis y documentación (Madrid: Fundamentos, 1990), 248.

26 En concreto, fue el n° 153 y se encargó de adaptarla a este formato el escritor Cristóbal de Castro. Sánchez Vidal plantea la hipótesis de que tal vez esta versión de la obra fuera tomada en cuenta por Florián Rey a la hora de hacer la película, dada la mayor complejidad de adaptar la muy larga y prolija novela original. Ver Sánchez Vidal, El cine de Florián Rey, 75.

27 Martínez Montalbán, La Novela Semanal Cinematográfica, 360.

28 Sobre el desarrollo comercial alcanzado por el universo de colecciones de novelización cinematográfica en España, ver Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’, 48–53 & 58–63; así como Martínez Montalbán, ‘Novelizaciones’, 342–43; ver también Sánchez Álvarez-Insúa, Bibliografía e historia de las colecciones literarias en España (1907–1957), 57–58. En concreto, para el caso de Ediciones Bistagne y La Novela Semanal Cinematográfica, ver Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’, 49–51; y Martínez Montalbán, La Novela Semanal Cinematográfica, 15–18.

29 Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’, 53.

30 El propio Bistagne e incluso su mujer Francesca Fabregat acabaron firmando textos en sus distintas colecciones de novelización. Ver Munsó Cabús, ‘Bistagne i Maestre, Francesc Màrius’, 115; y Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’, 49.

31 Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’, 47–48.

32 Baetens, La novellisation, du film au roman: lectures et analyses d'un genre hybride, 70.

33 Joaquín Cánovas Belchí, ‘(1919–1929) La Atlántida S.A.C.E. y otros estudios madrileños en los años veinte’, en Los estudios cinematográficos españoles, coord., Jesús García de Dueñas & Jorge Gorostiza López, Cuadernos de la Academia, 10 (2001), 25–42.

34 Díez Puertas, ‘La novela cinematográfica’, 56.

35 De La Rosa, ‘El cura de aldea’, 15.

36 De La Rosa, ‘El cura de aldea’, 15.

37 Anónimo, ‘El cura de aldea’, 12.

38 Francisco Javier Medrano Coll, ‘El cine argumental español durante la dictadura de Primo de Rivera (1923–1930)’, Tesis doctoral (Universitat de Barcelona, 2015), 46–47; disponible en <http://diposit.ub.edu/dspace/handle/2445/104967> (último acceso 17 de mayo de 2024).

39 Anónimo, ‘El cura de aldea’, 29.

40 Así lo califica Díez Puertas en ‘La novela cinematográfica’, 55. Por nuestra parte, pensamos que sí se acaba haciendo visible al lector en mayor o menor medida, dependiendo de los casos.

41 De La Rosa, ‘El cura de aldea’, 12–13.

42 Anónimo, ‘El cura de aldea’, 16.

43 De La Rosa, ‘El cura de aldea’, 5.

44 Anónimo, ‘El cura de aldea’, 12.

* Debo agradecer su ayuda decisiva para la elaboración de este texto a Trinidad del Río (Filmoteca Española), Encarnación Rus (restauradora cinematográfica independiente) y de manera muy especial, por su paciencia y su comprensión a lo largo del tiempo, a José Antonio Pérez Bowie (Universidad de Salamanca).

Cláusula de divulgación: el autor ha declarado que no existe ningún posible conflicto de intereses.

Log in via your institution

Log in to Taylor & Francis Online

PDF download + Online access

  • 48 hours access to article PDF & online version
  • Article PDF can be downloaded
  • Article PDF can be printed
USD 53.00 Add to cart

Issue Purchase

  • 30 days online access to complete issue
  • Article PDFs can be downloaded
  • Article PDFs can be printed
USD 385.00 Add to cart

* Local tax will be added as applicable

Related Research

People also read lists articles that other readers of this article have read.

Recommended articles lists articles that we recommend and is powered by our AI driven recommendation engine.

Cited by lists all citing articles based on Crossref citations.
Articles with the Crossref icon will open in a new tab.