References
- 1942 . Zie: Bijdragen 5 168–204.
- Ibid., b1. 174, noot 31.
- Malevez , L. S.J. 1935 . L'Eglise dans le Christ in: Recherches de Science religieuse 25 436–440; men lette op de interessante, conclusio soteriologica” van b1. 438 v.
- CoNGAR , M.-J. O.P. 1936 . Sur l'inclusion de l'Humanite dans le Christ in: Revue des Sciences philosophiques et theologiques 25 490 en 495.
- A.c., b1. 495.
- S. th., III, 7, 12.
- S. th., I, 2, 3.
- S. th., III, 7, 12.
- S. th., I II, 112, 4; vgl. b.v. S. th., II II, 23, 2, ad 3: „Charitas…. facit effectum [formalem] infinitum, dum coniungit animam Deo”.
- Hetgeen CAIETANUS in zijn Commentaar aldus omschrijft: „finis…. dici- tur…. de fine praeëxistente, qui finalizat, non ut sit aut bene sit, sed quia est: sicut Deus, qui nec est nec conservatur aut quomodolibet augetur per creaturas, finis earum dicitur. Quocirca unio personalis finis est gratiae habitualis, non asse- quendus per earn, sed quia ipsa emanat ab unione personali, ordinata ab unionem personalem ut ad finem quia est….” Waarom wij ons niet zonder meer met CAIETANUS' „Quocirca etc.” kunnen vereenigen, zetten wij later uiteen.
- Wat de „gratia unionis” betreft, verwijzen wij naar de dissertatie van Pater A. VUGTS M.S.C., La grâce d'union d'après saint Thomas, die, naar wij hopen, spoedig het licht zal zien; zie ook VUGTS' artikel in deze aflevering.
- 1933 . Zie b.v. de bespreking van Ch.-V. HÉRIS O.P. in: Bulletin thomiste III, 10 n. 1122, die, ondanks zijn bezwaren tegen DE LA TAILLES opvatting, „l'intérêt et la valeur réelle de son étude” (bl. [879]) ten volle erkent.
- De la taille , M. S.J. Actuation créée par Acte incréé Recherches de Science religieuse 18 (1928) 253–268; Entretien amical d'Eudoxe et de Palamède sur la grâce d'union in: Revue apologétique 48 (1929) 5–26 en 129–145; Mysterium Fidei.3Parisiis 1931, b1. 514 (Appendix E) vv.
- „Trahitur in communionem unius esse personalis Fili Dei”: vgl. S. th., III, 2, 6, ad 2. Het lijkt ons ten eenen male onjuist om, zooals b.v. GILLON dat schijnt te doen, in de „unio hypostatica” meer den nadruk te leggeniop het afdalen Gods dan op het verheven worden der menschelijke natuur (zie: L.-B. GILLON O.P., La notion de conséquence de l'union hypostatique dans le cadre de Illa, qq. 2–26 in: Ange- licum 15 [1938] 28). Wanneer Sint THOMAS zegt: „in hoc mysterio autem in- carnationis magis consideratur descensus divinae plenitudinis in naturam humanam, quam profectus humanae naturae, quasi praeëxistentis, in Deum” (S. th., III, 34, 1, ad 1), moet dit „magis consideratur” worden verstaan tegenover de valsche opvatting, dat een reeds bestaande („quasi praeëxistentis”) menschelijke natuur daarna („post aliquod spatium temporis”: zie obiectio 1) met God vereenigd werd. In werkelijkheid immers daalt God niet af, kan God niet buiten en beneden Zichzelven treden—God is, God wordt niet—, maar de eenige werkelijke verandering die plaats heeft is juist de vereeniging der menschelijke natuur met God, vereeniging die noodzakelijk verheffing dezer menschelijke natuur inhoudt. Zie S.th., III, 1, 1, ad 1: „incarnationis mysterium non est impletum per hoc, quod Deus sit aliquo modo a suo statu immutatus, in quo ab aeterno fuit; sed per hoc, quod novo modo se creaturae univit, vel potius earn sibi”.
- Zie S. th., III, 2, 7 en ad 2; coll. III, 2, 8. Vgl. ook het algemeene princiep van Sint THOMAS in S.c.G., III, 53: „Si aliqua duo prius fuerint non unita et postmodum uniantur, oportet quod hoc fiat per mutationem utriusque vel alterius tantum”.
- Zie S. th., III, 4, 2, ad 2: „naturae assumptae non deest propria personalitas propter defectum alicuius, quod ad perfectionem humanae naturae pertineat, sed propter additionem alicuius quod est supra humanam naturam, quod est unio ad divinam personam”.
- Vgl. S. th., III, 2, 6, ad 1: „humana natura assumpta a Verbo Dei est meliorata”.
- S. th., III, 4, 2, ad 2.
- S. th., III, 2, 2, ad 2. Men kent het fameuze dispuut over de kwestie, of Christus behalve het goddelijk „Zijn” van het Woord nog een daarvan reëel onderscheiden menschelijk „zijn” bezit. Wat Sint THOMAS in dezen leert, moet o.i. met groote omzichtigheid worden vastgesteld. THOMAS stelt verschillende malen de vraag: „Utrum in Christo sit tantum unum esse” (zie vooral S.th., III, 17, 2 en De Unione Verbi incarnati, a. 4). Maar vooreerst: heeft THOMAS het hier formeel over het „esse” als „actus essentiae”, als „existentia”? Pater XIBERTA concludeert na een ernstig en niet te verwaarloozen onderzoek: „existimo S. Thomam hic respicere.esse' sub illa ratione analogica communiori quae congruit stadio cognitionis in quo non consideramus rationem propter quam in intima creaturarum constitutione realiter distinguuntur essentia et exsistentia” (Bartholomaeus M. XIBERTA O.Carm. in: Acta Pont. Academiae Romanae S. Thomae Aquinatis, n.s. 4 [1936–1937] 106); en Pater ROLAND-GOSSELIN O.P. oordeelde reeds in zijn Le „De Ente et Essentia” de saint Thomas d'Aquin: „S. Thomas ne fait jamais intervenir ici la distinction de l'essence et de l'être…. En fait, dan son esprit, les deux problèmes ne sont pas liés” (b1. 193 en 197, geciteerd in: Bulletin thomiste V, 16 [1939] 681, noot 1). En vervolgens: in de veronderstelling dat „In Summa, p. III, q. 17, a. 2, esse” significat idem ac.exsistentia'” (R. GARRIGOU-LAGRANGE O.P. in: Acta Pont. Acad. Rom. S. Thomae Aq., n.s. 4 [1936–1937] 105), dan mag men toch „l'extrême discrétion” van het responsum ad 1 niet uit het oog verliezen: „esse [in Christo]…. magis retinet unitatem secundum unitatem hypostasis, quam ha-beat dualitatem secundum dualitatem naturae”: „S'en départir, c'est risquer de méconnaître la réalité de la nature assumée” (Bulletin thomiste V, 16 [1939] 683). In ieder geval is dan een bevredigender ultleg gewenscht van THOMAS' woorden in De Unione Verbi incarnati, a. 4, ad 1: „esse humanae naturae non est esse divinae”, dan de door GARRIGOU-LAGRANGE gegevene: „quod dicitur in hac quaestione De unione Verbi incarnati coincidit cum conclusione Summae: Sic igitur cum humana natura coniungatur Filio Dei hypostatice vel personaliter et non accidentaliter, consequens est quod secundum humanam naturam non adveniat sibi novum esse personale, sed solum nova habitudo esse personalis praeexistentis ad naturam humanam'”. Het zou ons hier te ver voeren, dieper op deze kwestie van tekst-interpretatie in te gaan. Het lijkt ons echter in ieder geval uitgesloten, dat Sint THOMAS het eens zou zijn met de Stelling van meerdere Thomisten: „humanitas Christi existit sola existentia Verbi”. Afgezien van de moeilijkheid, dat de formuleering aan innerlijke tegenstrijdigheid schijnt te lijden (want zeg ik: „humanitas Christi existit”, dan ken ik aan Christus' geschapen menschelijke natuur een „existere” toe, en wat ik aan een geschapen Tnenschelijke natuur toeken is eo ipso geschapen en menschelijk; een geschapen en menschelijk „existere” is echter het formeel effect van een geschapen en menschelijke „existentia”), zou o.a. de volgende consequentie moeten worden aanvaard: indien Christus geen geschapen menschelijk bestaan bezit, dan bestaat Hij niet als mensch, en bijgevolg handelt en lijdt Hij niet als mensch, dan is m.a.w. zijn menschelijke natuur niet reëel. Vandaar dat Karl ADAM niet geheel ten onrechte „in der thomistischen [?] Leugnung einer rein [?] menschlichen, geschaffenen Existenzweise der Menschheit Jesu einen geheimen Abfall vom Chalcedonense, eine verschleierte Verkürzung der menschlichen Natur Jesu, also monophysitische Ansätze” meent te ontdekken (Karl ADAM, Jesu menschliches Wesen im Licht der urchristlichen Verkündigung in: Wissenschaft und Weisheit 6 [1939] 114). Wij plaatsten met opzet een vraagteeken achter „thomistisch”: want wat meerdere Thomisten leeren, is daarom nog niet formeel „thomistisch”; eveneens achter „rein”, want een louter menschelijk „bestaan” aan Christus naar zijn menschelijke natuur toekennen, voert logisch tot de dwaalleer dat er in Christus ook een menschelijke persoon moet zijn. Sint THOMAS houdt het juiste midden, wanneer hij over Christus' menschheid zegt, dat deze „est substantia individua, sicut in alio existens” (S. th., III, 16, 12, ad 2), „existit in persona Verbi” (S. th., III, 2, 2, ad,2), krachtens de „gratia unionis”, het „ipsum donum gratis datum humanae naturae, quod est esse in divina persona” (Quodlib. IX, a. 2, ad 3), zoodat ook de „relatio unionis” haar „esse reale…. esse creatum” (S. th., III, 2, 7, ad 2) heeft in de geschapen menschelijke natuur, die „incepit esse in supposito divinae naturae ab aeterno praeëxistente” (S. th., III, 16, 6, ad 1). Het geschapen menschelijk bestaan van Christus, onderscheiden van zijn goddelijk ongeschapen bestaan, is dus geen louter menschelijk bestaan, maar een bestaan als mensch in den Persoon van het Woord: een strikt bovennatuurlijk menschelijk bestaan: alleen aan Gods natuur is het immers connatureel, te bestaan in den Persoon van het Woord, aan Christus' menschelijke natuur wordt dit slechts uit genade medegedeeld. Sint THOMAS leert, „quod ea, quae sunt divinae naturae, dicuntur de humana natura, non secundum quod essentialiter competunt divinae naturae, sed secundum quod participative derivantur ad humanam naturam” (S. th., III, 16, 5, ad 3); en dan gaat hij, impliciet de Stelling „humana natura Christi existit sola existentia Verbi” weerleggend, aldus verder: „unde ea, quae participan non possunt a natura humana…, nullo modo de humana natura dicuntur”. Het bezwaar, dat men vaak tegen een geschapen menschelijke existentie van Christus inbrengt, namelijk: „esse consequitur naturam, non sicut habentem esse, sed sicut qua aliquid est; personam autem sive hypostasim consequitur sicut habentem esse” (S.th., III, 17, 2, ad 1) legt (in de vercnderstelling dat Sint THOMAS in dezen tekst handelt over het „esse” als „existentia”) o.i. al te zeer den nadruk op het „non habere esse” der natuur. Ongetwijfeld: „Persona est subjectum intelligens et liberum cui attribuitur et natura rationalis et exsistentia et operationes” (GARRIGOU-LAGRANGE in: Acta Pont. Acad. Rom. S. Thomae Aq., n.s. 4 [1936–1937] 105), maar de natuur is als „potentia” ten opzichte van het „zijn” als haar „actus” toch ook „subiectum existentiae”, zij het slechts in den persoon, en zij het slechts formeel ten opzichte van het „esse quo natura existit in persona”, niet formeel ten opzichte van het „esse quo persona subsistit”. In dezen afhanke-lijken en analogen zin mag men met Sint THOMAS zeggen: „quod natura habeat esse in supposito suo (non fit mediante aliquo habitu)” (S.th. III, 2, 10). Aan de menschelijke natuur van Christus een geschapen menschelljk bestaan in het Woord toekennen, is geenszins hetzelfde als het strikt ééne „Zijn” van den éénen Persoon van Christus ontkennen, doch is slechts een geschapen „actus essentiae”, geheel afhankelijk van, betrokken op, vereenigend met den ongeschapen „Actus essentiae” aannemen, een „actuation créée par Acte incréé”. En bijgevolg: „non connumeran tur”, de eenheid van „Zijn”, die aan Christus als één Persoon in twee naturen toekomt, wordt niet geloochend, er wordt slechts geaffirmeerd dat Christus één Persoon in twee werkelijk onderscheiden naturen is.
- Waarmee wij niet willen ontkennen, dat ook de „voluntas Dei gratis faciens unionem” en het „ipsum esse personale, quod gratis divinitus datur humanae naturae in persona Verbi” (S.th., III, 6, '6) terecht door Sint THOMAS „gratia unionis” worden geheeten. Ook kan in zekeren zin de benaming „gratia unionis” worden toegekend aan de „unio hypostatica” als „relatio quaedam [aequiparan- tiae], quae consideratur inter divinam naturam et humanam, secundum quod conveniunt in ima persona Filii Dei” (S. th., III, 2, 7), relatie, die haar reëele fundament heeft in de „gratia unionis” als „mutatio humanae naturae Christi”. Eveneens aan het formeele effect dezer „mutatio”: „gratia unionis…. est ipsum uniri personaliter Filio Dei, quod gratis divinitus datur humanae naturae in Persona Verbi” (S.th., III, 7, 11). Ten slotte ook „quodammodo” aan de „gratia personalis…. prout facit congruitatem quamdam ad unionem” (S. th., III, 8, 5, ad 3).
- S. th., III, 1, 3, ad 2.
- S.th., III, 2, 10; vgl. III, 2, 11.
- S. th., III, 2, 12.
- 1928 . Zie: Actuation créée par Acte incréé in: Recherches de Science religieuse 18 260 v.; Entretien amical…. sur la grâce d'union in: Revue apologétique 48 (1929) 144.
- Zie: Entretien amical…. sur la grâce d'union, b1. 14.
- 1931 . Mysterium Fidei. 3Parisiis, b1. 516.
- Zie: Mysterium Fidei, I.c. en Entretien amical…. sur la grâce d'union, b1. 144 v.
- Vgl. b.v. L. BILLOT S.J., De Verbo Incarnato.7Romae 1927, b1. 150: „actus exsistentiae non…. confert esse specificum seu esse tale vel taie; nec modificat subiectum quantum ad essentiam, vires, aut quaslibet proprietates…. Sed…. communicatione sui solum confert consistentiam extra nihil et extra causas”.
- S. th. III, 6, 6, ad 2.
- Mersch , E. S.J. 1938 . Filii in Filio Nouvelle Revue théologique 65 551–582; 681–702; 809–830.
- A.c. b1. 815.
- A.c., b1. 815.
- A.c., b1. 815.
- A.c., b1. 693.
- Vgl. L.-B. GILLON O.P., La notion de conséquence de l'union hypostatique dans le cadre de IIIa, qq. 2–26 in: Angelicum 15 [(1938) 28 v.: „Si un tel mode d'émanation était ici recevable, la grâce sanctifiante dans le Christ ne serait plus en elle-même un don gratuit, mais seulement dans sa cause, la grâce d'union. Elle ne serait plus grâce au sens formel du terme que par une analogie d'attribution. Entendues dans un sens trop littéral, les paroles de S. Thomas: sicut quaedam proprietas naturalis, risqueraient donc de compromettre la gratuité essentielle de la grâce”.
- S. th., III, 7, 1, ad 1.
- S. th., III, 2, 10, ad 1.
- S. th., III, 2, 2, ad 2.
- S. th. III, 16, 5, ad 3.
- S. th., III, 8, 5, ad 3.
- Mysterium Fidei. 3Parisiis 1931, b1. 516 (cursiveering van mij).
- Vgl. S. th., III, 2, 7.
- S. th. III, 7, 1, ad 1; vgl. I II, 110, 2, ad 2: „quia gratia est supra naturam humanam, non potest esse quod sit substantia, aut forma substantialis; sed est forma accidentalis ipsius animae: id enim. quod substantialiter est in Deo, accidentaliter [it in anima participante divinam bonitatem”. Welnu: „esse in persona Verbi” substantialiter est in Deo, en dus accidentaliter [it in natura humana Christi.
- S. th., III, 6, 6, ad 2.
- S. th., III, 7, 13, ad 2.
- S.fft., III, 7, 1, ad 1.
- S. th., III, 7, 1, ad 2.
- S. th., III, 2, 2, ad 2. Wij zeggen met opzet „de accidenteele wijze, waarop de ziel van Christus krachtens de gratia unionis existit in persona Verbi” en niet, zooals Sint THOMAS het hier doet, „humana natura in Christo existit in persona Verbi”. Want tot het onderscheid tusschen „gratia unionis” en „gratia habitualis” behoort nog, „quod gratia habitualis est solum in anima; sed gratia, id est gratuitum Dei donum, quod est uniri divinae personae, pertinet ad totam naturam humanam, quae componitur ex anima et corpore” (S. th., III, 2, 10, ad 2; vgl. b.v. III, 21, 2, ad 3: „unio in persona est secundum esse personale, quod pertinet ad quamlibet partem humanae naturae”). Dit onderscheid behoeven wij echter, voor het doel van dit artikel, niet verder uit te werken.
- Gillon , L.-B. O.P. La notion de conséquence de l'union hypostatique dans le cadre de Illa, qq. 2–26 Angelicum 15 (1938) 28, noot 2.
- A.c., b1. 34.
- Vgl. a.c., b1. 34.
- A.c., b1. 25.
- S. th., III, 7, 1.
- S. th., III, 7, 1, ad 2.
- Gillon , L.-B. O.P. a.c., b1. 33.
- S. th., III, 6, 6.
- S. th., III, 6, 6.
- Zie de proloog van S. th., III, 7: „nam de gratia unionis iam dictum est”.
- S. th., III, 7, 13.
- S. th., III, 6, 6, ad 2.
- Comp. Theol., c. 214.
- Vgl. S. th., III, 7, 13, ad 3.
- S. th., III, 6, 6.
- S. th., III, 7, 13, ad 3.
- S. th., III, 6, 6.
- S. th., I II, 112, 4.
- Wij beperken ons tot eenige uitspraken van de Summa.
- S. th., III, 7, 9.
- S. th., III, 7, 10.
- S. th., III, 7, 11.
- Vgl. S. th., I, 62, 5: „gratia perficit naturam secundum modum naturae; sicut et omnis perfectio recipitur in perfectibili secundum modum eius”.
- De moeilljkheid, die hieruit voortvloeit tegen het begrip „gratia habitualis non absolute summa”, behandelen wij later.
- S. th., III, 3, 7.
- Zie over deze laatste kwestie ons artikel in de vorige aflevering van dit tijdschrift, b1. 180 vv.
- S. th., III, 8, 5.
- S. th., III, 8, 5. Wij spreken hier alleen over andere menschen en laten de engelen buiten beschouwing, hoewel ook t.o.v. de engelen Christus' genade „gratia capitis” is.
- 1938 . Zie hierover: F. MALMBERG S.J., „Apologetica” als theologische wetenschap in dit tijdschrift 1 104–145.
- S.th., III, 7, 11. Ook de sterkere uitdrukkingen van Sint THOMAS zijn gewettigd; b.v.: „conferebatur ei gratia, tamquam cuidam universali principio in genere habentium gratiam” (III, 7, 9); „plenitudo gratiae, quae est in Christo, est causa omnis gratiae quae est creaturis intellectualibus” (In Evang. Ioannis, cap. 1, lect. 9; aldus de editie van Vivès; de editio Parmensis heeft de kleine variant: „…causa omnium gratiarum quae sunt in omnibus intellectualibus creaturis”). Is er genade buiten Christus, dan is ze ontleend aan de zljne. Men zou hier de leer van CYRILLUS VAN ALEXANDRIË kunnen vergelijken, die aan THOMAS welbekend was en ongetwijfeld zijn Christologie heeft be'invloed: de menschheid van Christus is vereenigd met het „Leven” zelf en is zoo „levendmakend” geworden: „Vivificativum Dei Verbum, uniens seipsum propriae carni, fecit ipsam vivificativam” (III, 79, 1; vgl. III, 62, 5, ad 1). Meer hierover bij Ignaz BACKES, Die Christologie des h1. Thomas von Aquin und die griechischen Kirchenväter. Paderborn 1931.
- In IV Sent., d. 49, q. 4, a. 3, ad 4. MERSCH haalt deze laatste woorden („ipse est totum Ecclesiae bonum etc.”) aan als van JOANNES DE TORQUEMADA O.P. (1388–1468); men vindt ze echter reeds bij THOMAS, I.e. (zie: Le corps mystique du Christ. II. 2Bruxelles-Paris 1936, b1. 181, noot 2).
- Vgl. De Ver., 29, 5: „Et quia Christus in omnes creaturas rationales quodammodo effectus gratiarum influit, inde est quod ipse est prineipium quodammodo omnis gratiae secundum humanitatem, sicut Deus est prineipium omnis esse; unde, sicut in Deo omnis essendi perfectio adunatur, ita in Christo omnis gratiae plenitudo et virtutis invenitur, per quam non solum ipse possit in gratiae opus, sed etiam alios in gratiam adducere; et per hoc habet capitis rationem”.
- 1930 . Revue des Sciences religieuses 10 622–649.
- A.c., b1. 623 v.
- A.c., b1. 625.
- A.c., b1. 639.
- A.c., b1. 644.
- A.c., b1. 645.
- A.c., b1. 646.
- 1935 . Zie b.v. L. MALEVEZ S.J., L'Eglise dans le Christ in: Recherches de Science religieuse 25 439; Prudentius DE LETTER S.J., De ratione meriti secundum sanctum Thomam. Romae 1939, b1. 102 v.
- S. th., I II, 114, 6.
- Op dit „motio”-karakter van de „gratia sanctificans” komen wij later terug.
- Vgl. S. th., III, 19, 4, ad 2: „alii de plenitudine Christi accipiunt, non quidem fontem gratiae, sed quamdam particularem gratiam; et ideo non oportet, quod alii homines possint aliis mereri, sicut Christus”.
- Wij vestigen er even de aandacht op, dat het antwoord, dat THOMAS geeft naar aanleiding van een moeilijkheid, die hij zichzelven maakt tegen het „meritum personale Christi”, ook geldt voor het „meritum Christi pro aliis”: „Christus non meruit aliquid quasi sibi non debitum, ut fieret ei debitum…; nec iterum ut id quod erat debitum, fiat magis debitum…; sed ut id quod erat uno modo debitum ratione gratiae, fieret ei alio modo debitum ratione meriti” (De Ver., 29, 6, ad 3). Gelijk Christus voor zijn menschelijke natuur niets verdiende, waar deze al geen recht op had vanwege haar „unio hypostatica” en „plenitudo gratiae”, zoo verdiende Hij ook voor ons niets, wat Hij ons rechtens al niet door middel van zijn menschelijke natuur kon geven vanwege haar „unio hypostatica” en „plenitude gratiae”. Zijn verdienen voor Zichzelf was immers identiek zijn verdienen voor ons. Waarom Hij, ondanks zijn „recht”, toch moest „verdienen”, wordt verklaard uit het liefde-geheim der verlossing. De identiteit van Christus' „meritum personale” en „meritum pro aliis” wordt concreet goed geformuleerd door L. RICHARD, La rédemption, mystère d'amour in: Recherches de Science religieuse 13 (1923) 205: „La formule Christus meruit nobis iustificationem est en somme une expression concise dont le sens développé serait: Christus meruit propriam resurrectionem et ideo plenum exercitium potestatis spiritualis nobis gratiam communicandi”.
- 1938 . Humbert BouëSSÉ O.P., La causalité efficiente instrumentale et la causalité méritoire de la sainte Humanité du Christ in: Revue thomiste 44 272.
- De Letter , Prudentius S.J. 1939 . De ratione meriti secundum sanctum Thomam. Romae
- O.c., b1. 81 v.
- O.c., b1. 150.
- S.th., I II, 114, 1.
- S.th., I II, 114, 1.
- S.th., I II, 114, 1. Onderscheid van deze „condignitas secundum proportion nem quamdam” de „congruitas propter quamdam aequalitatem proportionis”; de laatste zegt niet meer dan dat „videtur…. congruum, ut homini operanti secundum suam virtutem Deus recompenset secundum excellentiam suae virtutis” (I II, 114, 3); de eerste daarentegen zegt dat „Deus sibi debet, ut sua ordinatio impleatur” (vgl. I II, 114, 1, ad 3).
- S. th., I II, 114, 1, ad 3.
- S. th., I, 62, 4.
- Vgl. S. th., I II, 114, 2: „Actus…. cuiuscumque rei non ordinatur divinitus ad aliquid excedens proportionem virtutis, quae est principium actus…; vita autem aeterna est quoddam bonum excedens proportionem naturae creatae…; et inde est, quod nulla natura creata est sufficiens principium actus merifoni vitae aeternae, nisi superaddatur aliquod supernaturale donum, quod gratia dicitur”: in dezen tekst wordt aequivalent gezegd, dat het „vita aeterna” geproportioneerd is aan de kracht van den mensch in Staat van genade, m.a.w. dat deze het waarlijk vermag te „bewerken”; tegelijkertljd echter wordt de „bewerkende daad” door THOMAS „actus meritorius” genoemd; en terecht: want materialiter is de „actus meritorius” de „bewerkende daad”, ofschoon formaliter „operatio meritoria non est factiva finis” (vgl. S.th., I, 62, 4);—zie ook S.th., I II, 114, 3, ad 3: „gratia Spiritus Sancti, quam in praesenti habemus, etsi non sit aequalis gloriae in actu, est tarnen aequalis in virtute; sicut semen arboris, in quo est virtus ad totam arborem”;—etc.
- S.th., I, 62, 4.
- S.th., I II, 114, 6.
- S.th., I II, 114, 3.
- S.th., I II, 114, 1, ad 3.
- „…meritum hominis apud Deum esse non potest, nisi secundum praesup- positionem divinae ordinationis; ita scilicet ut id homo consequatur a Deo per suam operationem quasi mercedem, ad quod Deus ei virtutem operandi deputavit” (S.th., I II, 114, 1).
- S.th., I II, 114, 4.
- S.th. I II, 114, 1; vgl. I II, 114, 4.
- S. th., I, 62, 4.
- S. th., III, 19, 3, ad 1.
- Vgl. S. th., I II, 114, 4.
- S. th., I, 62, 4.
- S. th., I, 62, 4.
- De Ver., 29, 6.
- S. th., I, 62, 4.
- S. th., I II, 114, 3.
- Men lette er op, dat THOMAS, hoewel hij in den aangehaalden tekst het „opus meritorium hominis” beschouwt „secundum substantiam operis et secundum quod procedit ex libero arbitrio” en er aldus verdienstelijkheid „ex congruo” aan toekent, in dezen tekst toch slechts uitdrukkelijk spreekt over den mensch in staat van genade. Welnu: „le libre arbitre du juste n'est plus le libre arbitre du pécheur; la volonté est intérieurement transformée” (L. MALEVEZ, Histoire et réalités dernières in: Ephemerides theologicae lovanienses 18 [1941] 299). M.a.w. uit dezen tekst, zooals hij door ons werd geïnterpreteerd, mag men nog geenszins concludeeren, dat dan, volgens THOMAS, aan iedere zedelijk goede menschelijke werkzaamheid (b.v. aan die van een zondaar) verdienstelijkheid „ex congruo” moet toekomen.
- Vgl. lo., 1, 14.
- Io., 1, 16.